Του Σταύρου Λέτη*
- Έκανα την ευχή … να μάθω τι είναι πεφταστέρι.
Λοιπόν η ευχή σου θα πραγματοποιηθεί κατ’ εξαίρεση. Όμως δεν ισχύει ότι κάθε φορά που βλέπεις ένα πεφταστέρι στον ουρανό και προλαβαίνεις να κάνεις μια ευχή αυτή να πραγματοποιείται.
Κατ’ αρχάς τα πεφταστέρια δεν είναι αστέρια που «ξεκολλάνε» από τον ουρανό και πέφτουν στη Γη.
Στον διαπλανητικό χώρο υπάρχουν υλικά που μπορεί να είναι απομεινάρια της εποχής που γεννήθηκε το ηλιακό μας σύστημα ή υπολείμματα κομητών ή μπορεί να είναι κομμάτια που προέκυψαν ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης αστεροειδών.
Τα υλικά αυτά ονομάζονται μετεωροειδή. Όταν εισέλθουν στην ατμόσφαιρα της Γης αρχίζουν να καίγονται και τότε ονομάζονται μετέωρα. Τα μετέωρα έχουν ποικιλία μεγεθών, από μέγεθος κόκκου άμμου ή ρυζιού έως και μεγάλων κομματιών βράχων. Τα μετέωρα που δεν προλαβαίνουν να καούν και τελικά πέφτουν στην επιφάνεια της Γης ονομάζονται μετεωρίτες.
Τα καιόμενα μετέωρα σχηματίζουν μια φωτεινή γραμμή οι οποία ονομάζεται διάττοντας αστέρας ή κοινώς πεφταστέρι.
Πως δημιουργούνται τα πεφταστέρια;
Κάθε φορά που ένας κομήτης που αποτελείται από παγωμένα αέρια, μέταλλα, πέτρες και σκόνη (είναι σαν βρώμικες χιονόμπαλες) πλησιάζει στον Ήλιο ζεσταίνεται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα παγωμένα αέρια να εξατμίζονται και λειώνοντας αφήνουν πίσω του κομμάτια ύλης, τα οποία διασκορπίζονται κατά μήκος της τροχιάς του, σε μια αρκετά πλατιά ζώνη. Κάθε φορά που η Γη περνάει από την περιοχή όπου υπάρχουν υπολείμματα κομήτη (επί λίγες ημέρες, περίπου τις ίδιες ημερομηνίες κάθε χρόνο) τα έλκει λόγω της βαρύτητάς της και εισέρχονται στην ατμόσφαιρά της.
Τα μετέωρα κινούμενα μέσα στην ατμόσφαιρα της Γης με ταχύτητες της τάξης των 160.000 Km/h ή 20 με 70 Km/s λόγω της τριβής θερμαίνονται (σε θερμοκρασία 1.650 C) και αναφλέγονται (σε ύψος περίπου 80 Km πάνω από την επιφάνεια της Γης) εκπέμποντας φως για λίγα δευτερόλεπτα το οποίο παρατηρούμε ως το φλεγόμενο ίχνος τους. Καθώς τα μετέωρα καίγονται τα άτομα των αερίων που παράγονται διεγείρονται με αποτέλεσμα κατά την αποδιέγερσή τους να εκλύουν ακτινοβολία. Το χρώμα της ακτινοβολίας αυτής είναι χαρακτηριστική των χημικών στοιχείων που αποτελούν το αντικείμενο. Για παράδειγμα αν το χρώμα του ίχνους είναι κόκκινο περιέχει άζωτο και οξυγόνο, αν είναι κίτρινο περιέχει σίδηρο, ενώ αν είναι πράσινο περιέχει μαγνήσιο.
Αν το μετέωρο έχει μέγεθος κόκκου άμμου ή και λίγο μεγαλύτερο (σαν χαλίκι) (μάζας περίπου ενός γραμμαρίου) θα καεί πλήρως. Αν όμως το μετέωρο έχει ακόμη μεγαλύτερο μέγεθος (μάζας μεγαλύτερης από ένα χιλιόγραμμο) δεν θα προλάβει να καεί πλήρως και θα φτάσει ένα μέρος του στην επιφάνεια της Γης (ως μετεωρίτης).
Πόσο συχνοί είναι οι μετεωρίτες;
Καθημερινά εισέρχονται στη ατμόσφαιρα της Γης μετέωρα συνολικής μάζας 100 τόνων. Τα περισσότερα καίγονται πλήρως αλλά περίπου 1.000 από αυτά πέφτουν στην επιφάνεια της Γης (μετεωρίτες). Η πιθανότητα ένας μετεωρίτης να πέσει στην επιφάνεια της θάλασσας είναι μεγαλύτερη καθώς η θάλασσα αποτελεί περίπου το 71 % της συνολικής επιφάνειας τη Γης. Αν ο μετεωρίτης δεν πέσει στη θάλασσα έχει και πάλι μεγαλύτερη πιθανότητα να πέσει σε ακατοίκητη περιοχή της Γης παρά σε κατοικημένη. Οι κυνηγοί μετεωριτών (ναι υπάρχουν και τέτοιοι) ψάχνουν για μετεωρίτες σε ερημικές περιοχές του πλανήτη μας, καθώς λόγω του χρώματος που έχουν (μαύρο λόγω της καύσης του) διακρίνονται εύκολα πάνω στο λευκό χρώμα των πάγων ή πάνω στο χρώμα της άμμου των ερήμων. Οι έρημοι και οι παγωμένες εκτάσεις καταλαμβάνουν το 1/3 της εδαφικής επιφάνειας της Γης.
- Τελικά πως πεθαίνουν τα αστέρια;
- Όταν θα δεις το επόμενο πεφταστέρι κάνε την ευχή να το μάθεις και ίσως το μάθεις.
Τι είναι η βροχή των διαττόντων;
Πολύ συχνά ο ρυθμός πτώσης των πεφταστεριών είναι μεγάλος οπότε τότε μιλάμε για βροχή διαττόντων (αυτά είναι υπολείμματα κομητών) και ο ρυθμός πτώσης τους είναι της τάξης των 20 με 70 ανά ώρα. Ο μεγαλύτερος ρυθμός πτώσης που έχει καταγραφεί ιστορικά είναι κατά την διάρκεια των Λεοντιδών του έτους 1833 και του 1866 με ρυθμό 200.00 διάττοντες ανά ώρα (ή 55 ανά δευτερόλεπτο).
Επειδή οι διάττοντες κινούνται σε παράλληλες τροχιές με την ίδια περίπου ταχύτητα μας δίνουν την εντύπωση (λόγω προοπτικής) ότι προέρχονται από συγκεκριμένο σημείο του ουρανού που ονομάζεται ακτινοβόλο σημείο.
Πώς παίρνουν την ονομασία τους οι βροχές διαττόντων;
Οι βροχές διαττόντων παίρνουν το όνομά τους από την περιοχή του ουρανού από την οποία φαίνονται να προέρχονται. Πιο συγκεκριμένα από τον αστερισμό που βρίσκεται σε αυτή την περιοχή του ουρανού. Για παράδειγμα οι Περσείδες φαίνεται ότι προέρχονται από τον αστερισμό του Περσέα (και όχι από τη Περσία). Εφόσον η κίνηση της Γης είναι περιοδική οι βροχές διαττόντων συμβαίνουν σε συγκεκριμένες ημερομηνίες κάθε χρόνο. Για παράδειγμα οι Περσείδες συμβαίνουν (έντονα) από 9 μέχρι 14 Αυγούστου και κορυφώνονται στις 12 Αυγούστου. Οι Περσείδες είναι υπολείμματα του κομήτη 109P/Swift-Tuttle (Σουίφτ- Τάτλ) που παρατηρήθηκε το 1862. Ο κομήτης αυτός περνά κάθε 133 περίπου χρόνια (τελευταία φορά πέρασε το 1992).
Οι κομήτες που ευθύνονται για τις περισσότερες καταγεγραμμένες βροχές διαττόντων έχουν πλέον ταυτοποιηθεί. Υπάρχουν και λίγες βροχές διαττόντων που προέρχονται από αστεροειδείς.
Κάποιες από τις θεαματικότερες βροχές διαττόντων είναι οι παρακάτω:
Οι η-Υδροχοείδες, στις αρχές Μαΐου, είναι υπολείμματα του κομήτη Halley (Χάλλεϋ).
Οι Λεοντίδες, στα μέσα Νοεμβρίου, είναι υπολείμματα του κομήτη 55Ρ/Tempel-Tuttle (Τέμπελ-Τάτλ) (κάθε 33 χρόνια η θεαματικότερη βροχή διαττόντων).
Οι Διδυμίδες, στα μέσα Δεκεμβρίου, είναι υπολείμματα του αστεροειδή Phaethon (Φαέθων) (με την μεγαλύτερη μάζα μετεώρων).
*Ο κ. Σταύρος Λέτης είναι φυσικός, Διευθυντής Σπουδών στο Φροντιστήριο "Παιδεία" και Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ερασιτεχνικής Αστρονομίας Βοιωτίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου