Η Κωπαΐδα στην αρχαιότητα και η κατανομή των καλλιεργήσιμων εκτάσεων

Η κατανομή της Κωπαΐδας

 μεταξύ των γειτονικών πόλεων (Farinetti, 2008, 133)

Του Πάρι Βαρβαρούση

Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η Κωπαΐδα αποτέλεσε στην αρχαιότητα συχνά αντικείμενο αντιπαράθεσης μεταξύ των γειτονικών πόλεων που διεκδικούσαν εκτάσεις για καλλιέργεια, ιδιαίτερα σε περιόδους, κατά τις οποίες η στάθμη της λίμνης ήταν αρκετά χαμηλή και μεγάλο μέρος της λεκάνης ελευθερωνόταν από τα νερά. Ο Στράβων[1] ενημερώνει ότι τα αποστραγγιστικά έργα του μηχανικού Κράτη από τη Χαλκίδα στη λίμνη της Κωπαΐδας, που πραγματοποιήθηκαν κατόπιν εντολής του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 332/31 π.Χ., δεν ολοκληρώθηκαν λόγω αντιπαραθέσεων μεταξύ των βοιωτικών πόλεων («τὰ  ἐμφράγματα ἐπαύσατο στασιασάντων τῶν Βοιωτῶν»). Το αίτιο των τριβών το αποδίδουν οι αρχαιολόγοι στη διαμάχη σχετικά με τη κατανομή των αγροτικών εκτάσεων, τμήματα των οποίων διεκδικούσαν οι παραλίμνιες πόλεις. Ο Fossey υποστηρίζει[2] ότι η επικράτεια της Λιβαδειάς και της Χαιρώνειας δεν έφθανε μέχρι τη λίμνη, αλλά οι δύο αυτές πόλεις συμμετείχαν στην κατανομή της Κωπαΐδας και έπαιρναν μικρά τμήματα για καλλιέργεια. Τις μεγαλύτερες εκτάσεις διεκδικούσαν η Αλίαρτος, η Κορώνεια και ο Ορχομενός, ενώ οι δύο τελευταίες εμφανίζονται να έχουν κοινά σύνορα στην Κωπαΐδα. 

            Η Ιταλίδα αρχαιολόγος Emeri Farinetti σε σχετική έρευνά της[3] αποτύπωσε τις εκτάσεις που αναλογούσαν στις αρχαίες πόλεις, οι οποίες ήταν χτισμένες περιμετρικά της Κωπαΐδας. Με μια ψηφιακή ανασύνθεση της διακύμανσης της λίμνης σε συνδυασμό με τα ιστορικά στοιχεία και τα αποτελέσματα ερευνών από γνωστούς αρχαιολόγους, η Farinetti χάραξε τα όρια μεταξύ των γειτονικών πόλεων: διαπιστώνεται ότι   το μεγαλύτερο τμήμα ανήκε στην αρχαία Αλίαρτο και ακολουθούν με μικρότερα τμήματα κατά σειρά προτεραιότητας: Κώπες, Ορχομενός, Ακραίφνιο, Κορώνεια, Λιβαδειά και Χαιρώνεια. Το Ακραίφνιο φαίνεται να είχε ιδιαίτερες διεκδικήσεις, λόγω περιορισμένης καλλιεργήσιμης γης, όπως μαρτυρεί και η διαμάχη του με την πόλη Κώπες, ενώ το ενδιαφέρον της Χαιρώνειας ήταν περιορισμένο, λόγω της εύφορης πεδιάδας στην κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού.

            Ο Ορχομενός αντιμετώπιζε  συχνά πρόβλημα με τις πλημμύρες, όταν έφραζαν οι καταβόθρες από ιζήματα που μετέφεραν τα ποτάμια, με αποτέλεσμα να μειώνονται οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Το πρόβλημα της υπερχείλισης της Κωπαΐδας έλυσαν, ως γνωστόν, οι (κατά την παράδοση) αρχαίοι κάτοικοι του Ορχομενού, οι Μυνίες: με εντυπωσιακά τεχνικά έργα κατάφεραν να αποξηράνουν τη λίμνη. Ανάλογες προσπάθειες αποξήρανσης της Κωπαΐδας επιχειρήθηκαν και κατά τη ρωμαϊκή περίοδο στην περιοχή της Κορώνειας, με εντολή του αυτοκράτορα Αδριανού[4], ενώ η ολική αποξήρανση της λίμνης έγινε στη σύγχρονη εποχή, στο διάστημα 1880-1930.

---

[1] Στράβων, Γεωγραφικά 9, 2, 18.

[2] Fossey J.M. Topography and Population of Ancient Boiotia, Chicago. 1988, 497-500

[3] Farinetti Emeri: Fluctuating landscapes: the case of the Copais basin in ancient Boeotia, 2008, 115- 138.

[4] Φάππας Ιωάννης, «Αποστραγγιστικά έργα Κωπαΐδας στην Προϊστορία και την Αρχαιότητα», 2012, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Βοιωτία URL: