«Σημαντική συνιστώσα σε μια νέα μεγάλη παρέμβαση ανάπλασης στην περιοχή της Έρκυνας , η ανακαίνιση των όψεων των παρόχθιων ιδιωτικών κτιρίων »

Του Λουκά Αν. Καράντζαλη*

Στον απόηχο του Συνεδρίου ¨Αστικά Ποτάμια» που διοργάνωσε ο Δήμος Λιβαδειάς  στις 16 και 17 Μαρτίου στο Συνεδριακό Κέντρο της Κρύας και όπου παρουσιάστηκε το περίγραμμα ενός προγράμματος ανάπλασης της περιοχής του ποταμού της Ερκυνας και στην κατεύθυνση της συμμετοχής των πολιτών και του ανοικτού διαλόγου, τόσο στον σχεδιασμό όσο και στην υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού, θα ήθελα να καταθέσω τις απόψεις μου, για μια κομβικής σημασίας παρέμβαση που πρέπει να υλοποιηθεί στα πλαίσια αυτά  και η οποία δεν είναι άλλη από την «ανακαίνιση των όψεων των παρόχθιων κτιρίων ».

Επί σειρά πολλών ετών η πόλη είχε γυρίσει την πλάτη της στο ποτάμι της Έρκυνας και  η περιοχή αυτή είχε καταντήσει «η πίσω αυλή» των παρόχθιων κτιρίων, πετώντας  εκεί  ότι άχρηστο διέθετε κάθε κτίριο και αδιαφορώντας πλήρως για την αισθητική των κτιρίων από αυτή την πλευρά.   Αυτή η κατάσταση άρχισε σταδιακά  να αλλάζει, αρχής γενομένης  από την δεκαετία  1980-1990 και έκτοτε πραγματοποιήθηκαν μεγάλες παρεμβάσεις διαχρονικά από όλες τις Δημοτικές Αρχές της πόλης .

Θα μπορούσε να χωρίσει κανείς το  σύνολο των παρεμβάσεων αναβάθμισης των υποδομών της περιοχής της Ερκυνας , σε τρείς περιόδους:

Α΄ περίοδος:  Πρόγραμμα ανάπλασης  της κοίτης και  διαμορφώσεις  με πέτρα στις όχθεις του ποταμού , αφού πρώτα κατασκευάστηκαν αγωγοί συλλογής όλων των λυμάτων των αποχετεύσεων των παρόχθιων κτιρίων, που μέχρι τότε έπεφταν στο ποτάμι.  Την ίδια περίοδο  αναπλάστηκαν τα γεφύρια  της Ερκυνας , ενώ παράλληλα κατασκευάστηκε  το ανοικτό Πέτρινο Θέατρο της Κρύας, που αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντικό μοχλό πολιτισμού της πόλης και ενίσχυσης της επισκεψιμότητας   της πιο όμορφης περιοχής της Λιβαδειάς και μιας από τις πιο ωραίες της χώρας. 

Β΄ περίοδος:  Μεγάλες παρεμβάσεις αναπαλαίωσης  στις παλιές βιοτεχνίες (αλευρόμυλος, νεροτριβή κλπ) της περιοχής της Κρύας και η μετατροπή τους σε Συνεδριακό Κέντρο  και άλλες πολιτιστικές και τουριστικές χρήσεις, καθώς επίσης και η ανάπλαση των πέριξ της Ερκυνας  περιοχών, διαμορφώνοντας χώρους περιπάτου και αναψυχής για τους πολίτες και επισκέπτες της πόλης.   Παρεμβάσεις ανάδειξης του Καταλανικού Κάστρου  και της ιστορικής του σημασίας για τη πόλη.

Γ΄ περίοδος :   Βελτίωση των υποδομών του ιστορικού κέντρου που περικλείουν  την  περιοχή της Ερκυνας στα πλαίσια της Αστικής Ανάπλασης. Ανακατασκευή του κατεστραμμένου Ξενία και κατασκευή αισθητικού φωτισμού των σημείων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους της ευρύτερης περιοχής του ποταμού και της Κρύας.

ΤΩΡΑ η ευρύτερη περιοχή της Έρκυνας  απαιτεί μια τέταρτη (4^η)  μεγάλη παρέμβαση, για να ολοκληρώσει τις αναπαλαιώσεις των ιστορικών κτιρίων της περιοχής, αλλά και για να καταστήσει  επανα-λειτουργικές το σύνολο των παρόχθιων περιοχών.  Και βέβαια απαιτείται ένα οργανωμένο πρόγραμμα Marketing plan και Στρατηγικής Branding place της περιοχής για την τουριστική ανάπτυξη της πόλης. Στα πλαίσια αυτά, κατά την 4^η περίοδο παρεμβάσεων στην περιοχή της Ερκυνας, σημαντική  συνιστώσα  θα μπορούσε να αποτελέσει η ανάπλαση των όψεων των κτιρίων που βλέπουν στο ποτάμι. 

 Ολοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι οι επεμβάσεις αισθητικής αποκατάστασης κτιριακών όψεων αποτελούν σημαντικό  εργαλείο βελτίωσης της εικόνας της πόλης, απόδοσης συγκεκριμένης χωρικής ταυτότητας σε μια περιοχή και βασικού άξονα της στρατηγικής branding του τόπου, απόκτησης δηλαδή ισχυρού διακριτού ονόματος ως πόλη.  Η εικόνα ενός τόπου είναι η συνολική οπτική αντίληψη που εισπράττει ο πολίτης και ο επισκέπτης μιας περιοχής  και η αισθητική των κτιριακών όψεων είναι καταλυτική για την ενίσχυση ή την απαξίωση της εικόνας αυτής. Αυτή η παρέμβαση θα έχει τεράστια πολλαπλασιαστικά οφέλη στην τοπική οικονομία, στην μικρο-επιχειρηματικότητα  και την δημιουργία εισοδημάτων στους κατοίκους.

Οι αναπλάσεις των όψεων των κτιρίων μιας περιοχής εντάσσονται στα πλαίσια  των ηπίων αστικών αναπλάσεων στην Ελλάδα μόλις τα τελευταία χρόνια, με αρκετά μικρή σχετική εμπειρία. Άρχισαν να πραγματοποιούνται κυρίως την περίοδο προ του 2004, στα πλαίσια της ανάληψης των Ολυμπιακών Αγώνων και σε συγκεκριμένες Ολυμπιακές διαδρομές, κατά βάση από την Αθήνα και το Μαρούσι Αττικής, την Πάτρα σε ένα τμήμα της κλπ. Παρ’ όλα ταύτα, τα γενικότερα αποτελέσματα των επεμβάσεων αυτών υπήρξαν σημαντικά, θετικότατα και προσέδωσαν σε πολλά σημεία των πόλεων μια άλλη αισθητική, αλλά και μια ψυχολογική ανάταση των κατοίκων .

Οι πρώτες ανακαινίσεις όψεων κτιρίων υλοποιήθηκαν με τα εξής προγράμματα :

1) «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ για την συντήρηση  όψεων κτιρίων σε οδικούς άξονες και περιοχές ολυμπιακού ενδιαφέροντος». Εντάχθηκαν ιδιοκτήτες 1368 κτιρίων στις επιλεγμένες περιοχές  του προγράμματος με επιχορήγηση ΥΠΕΧΩΔΕ.

2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΠΡΟΣΟΨΗ» ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Ο Δήμος Αθηναίων για την ανάπλαση των όψεων των κτιρίων σε δεκαπέντε (15 ) πλατείες της Αθήνας, που ονομάστηκε Πρόσοψη, ανέπτυξε αρχικά ένα πιλοτικό πρόγραμμα, με χορηγίες ιδιωτών. Τις μελέτες για τις αναπλάσεις των όψεων είχαν εκπονήσει οι αρμόδιες υπηρεσίες του δήμου και οι διαδικασίες ήταν απλές και σύντομες. Σε κάθε ιδιοκτήτη που εντασσόταν στο πρόγραμμα δινόταν επιχορήγηση 1.500-2.000 ευρώ. Στη συνέχεια το πρόγραμμα εντάχθηκε στο ΠΕΠ Αττικής.

3) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΟΨΙΣ» ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ

 Ο Δήμος Αμαρουσίου λίγο πριν τους Ολυμπιακούς αγώνες, δράττοντας την ευκαιρία, ενεργοποίησε ένα πρόγραμμα αισθητικής αναβάθμισης των κτιριακών όψεων που αφορούσε το σύνολο των κτιρίων σε όλη την περιφέρεια του Δήμου (και όχι μόνον τα διατηρητέα) και το ονόμασε πρόγραμμα «Όψις». Διήρκεσε τέσσερα έτη, από αρχές 2004 έως και το 2007, και βάρυνε τους πόρους του Δήμου. Είχε πολύ εύκολες και σύντομες διαδικασίες, με ελάχιστο απαιτούμενο χρόνο υλοποίησης της ανακαίνισης των όψεων. Εγκρίθηκαν 159 τεχνικοί φάκελοι, εκ των οποίων εκδόθηκε πιστοποιητικό περαίωσης εργασιών για τα 123 κτίρια, με επιχορήγηση 30% του κόστους ανακαίνισης.

4) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΟΨΕΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΠΑΤΡΕΩΝ

Ο Δήμος Πατρέων υλοποίησε ένα πρόγραμμα αισθητικών παρεμβάσεων στις όψεις των κτιρίων στα πλαίσια της προετοιμασίας της ως “Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2006’’. Αρμόδιος Φορέας για την εφαρμογή της διαδικασίας επιχορήγησης ορίσθηκε ο Δήμος Πατρέων. Η υλοποίηση του Προγράμματος βάρυνε τις πιστώσεις του τεχνικού προγράμματος του Δήμου Πατρέων, με πηγή χρηματοδότησης το Υπ. Πολιτισμού. Στο Πρόγραμμα αυτό, υπήρξαν αναπλάσεις προσόψεων κτιρίων σε επιλεγμένους δρόμους. Υλοποιήθηκαν περί τις 206 περιπτώσεις εκ των οποίων τα 77 διατηρητέα.

Συνολικά, από την μέχρι τώρα εμπειρία, παρά τα όποια προβλήματα, δεν μπορούν να αμφισβητηθούν τα αποτελέσματα των προγραμμάτων αυτών ως προς την ανακαίνιση των όψεων πολλών κτιρίων και το συμμάζεμα σε πολλές περιπτώσεις της οπτικής ρύπανσης.

Από πλευράς θεσμικού πλαισίου, δίνονται οι δυνατότητες παρεμβάσεων και «υποχρέωσης» στους  ιδιοκτήτες  και στους Δήμους για  τον σχεδιασμό και την υλοποίηση τέτοιων παρεμβάσεων, κυρίως σε ιδιαίτερες περιοχές των πόλεων, που η μη ανακαίνιση των όψεων προσβάλει την δημόσια εικόνα και τον χαρακτήρα της περιοχής και της πόλης, τόσο από τον ΓΟΚ όσο και από τον Ν 4030/2011.   Συγκεκριμένα, στον ΓΟΚ καταγράφεται «η υποχρέωση των ιδιοκτητών, νομέων ή επικαρπωτών κτιρίων να τα διατηρούν σε καλή κατάσταση ώστε να μην αποτελούν κίνδυνο για τους ανθρώπους ή τη δημόσια υγεία, να μην προσβάλλουν το φυσικό, πολιτιστικό ή και πολεοδομικό περιβάλλον και γενικά να μην υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής. ..» αλλά  έτυχε σπανίας χρήσης.  Στον Νόμο 4030/2011, άρθρο 6, αναφέρεται ότι: «Αν κατασκευές, οι οποίες βρίσκονται σε περιοχές με τουριστικές εγκαταστάσεις, σε παραδοσιακά τμήματα πόλεων, σε παραδοσιακούς οικισμούς, σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, σε αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικούς τόπους, και παραμένουν ημιτελείς μετά τη λήξη ισχύος της άδειας δόμησης, επηρεάζοντας σημαντικά το άμεσο ή το ευρύτερο περιβάλλον, ο Δήμος καλεί τον ιδιοκτήτη να προβεί σε ολοκλήρωση της κατασκευής το αργότερο μέσα σε τέσσερις μήνες. Αν παρέλθει άπρακτη η παραπάνω προθεσμία, ο Δήμος τάσσει νέα προθεσμία όχι μεγαλύτερη του ενός μηνός, μετά την πάροδο της οποίας, προβαίνει στην εκτέλεση εργασιών και κατασκευών, κατά την κρίση της τεχνικής υπηρεσίας και της υπηρεσίας δόμησης του Δήμου, στον περιβάλλοντα χώρο ή στο όριο του οικοπέδου της ημιτελούς κατασκευής, με σκοπό τη μη αισθητική υποβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου του...».

Εν κατακλείδι, στην περίπτωση της Έρκυνας, για την αποτελεσματική αξιοποίησή της ως το ισχυρό πλεονέκτημα της Λιβαδειάς στα πλαίσια ενός συνολικού προγράμματος ανάπλασης, Marketing Plan και Branding place, θεωρώ επιβεβλημένο τον σχεδιασμό από πλευράς Δήμου και την υλοποίηση ενός προγράμματος ανακαίνισης των όψεων των κτιρίων που βλέπουν στο ποτάμι, ή και στα όρια της οριοθετημένης περιοχής ιστορικού κέντρου που αποτελεί ενότητα με την Κρύα και την Ερκυνα, για δύο επιπλέον λόγους α) ότι δεν υπάρχει περίπτωση να ανακαινιστούν εξ ιδίων πόρων των ιδιοκτητών εντός εύλογου χρονικού διαστήματος,  δεδομένης της οικονομικής κρίσης που μαστίζει την χώρα και β) η οπτική ρύπανση από τις όψεις των παρόχθιων ιδιωτικών κτιρίων  είναι τέτοια που υποβαθμίζει και θα υποβαθμίζει κάθε καλή προσπάθεια ανάπλασης της δημόσιας υποδομής που θα συντελεστεί στην ευρύτερη περιοχή της Ερκυνας, χωρίς ποτέ να αναδειχθεί ως τον ισχυρό πόλο τουριστικής ανάπτυξης που θα αλλάξει καταλυτικά τα  αναπτυξιακά  πράγματα για την πόλη.  

*Ο κ. Λουκάς Καράντζαλης είναι Οικονομολόγος Msc Βιώσιμης Ανάπτυξης και Περιβαλλοντικής διακυβέρνησης, και εξειδίκευση σε θέματα Τοπικής Ανάπτυξης, Αυτοδιοίκησης και Επιχειρηματικότητας, Περιφερειακός Σύμβουλος Στερεάς Ελλάδας 2011-2014, Νομαρχιακός Σύμβουλος Βοιωτίας 2007-2010 και Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Κορωνείας 1999-2006.  Για την πρόταση αυτή αξιοποίησε πλέον των άλλων και τα κείμενα του Προγράμματος του Δήμου Αθηναίων «ΠΡΟΣΟΨΗ» και από την ιστοσελίδα citybranding.gr    την εργασία «Οι επεμβάσεις αισθητικής αποκατάστασης κτιριακών όψεων ως εργαλείο βελτίωσης της εικόνας της πόλης, βασικού άξονα της στρατηγικής branding του τόπου» της ΝΑΥΣΙΚΑΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc Πολεοδομίας-Χωροταξίας, Υποψήφια Διδάκτωρ, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και της ΣΟΦΙΑΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ Αρχιτέκτων Μηχανικός, MSc Πολεοδομίας-Χωροταξίας, Υποψήφια Διδάκτωρ, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο