Η αισθητική αναβάθμιση των κτιρίων και το «εξοικονομώ κατ΄οίκον»

·        του Λουκά Καράντζαλη

Η εικόνα μιας πόλης ή ενός  τόπου είναι η συνολική οπτική αντίληψη που εισπράττει ο πολίτης και ο επισκέπτης μιας περιοχής, από τις δημόσιες υποδομές που διαθέτει, αλλά και την αισθητική των κτιρίων της.

Για τον λόγο αυτόν, οι αναπλάσεις στις δημόσιες υποδομές μια πόλης δεν αρκούν από μόνες τους να αλλάξουν την συνολική αισθητική μιας πόλης, εάν δεν συνοδεύονται από αισθητικές αναπλάσεις των όψεων των κτιρίων της πόλης. Οι επεμβάσεις μάλιστα στην αισθητική αναβάθμιση των κτιριακών όψεων, ίσως αποτελούν το πιο σημαντικό  εργαλείο βελτίωσης της εικόνας της πόλης και διαμόρφωσης ισχυρού διακριτού ονόματος και βασικού άξονα της στρατηγικής branding. 

Στα πλαίσια των συγχρηματοδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση προγραμμάτων πχ του ΕΣΠΑ, χρηματοδοτούνται οι χωρικές αναπλάσεις των δημόσιων υποδομών, κυρίως των ιστορικών περιοχών των αστικών κέντρων ή χώρων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.

Ένα τέτοιο σημαντικό πρόγραμμα ανάπλασης των δημόσιων υποδομών είναι το Πρόγραμμα Στρατηγικές Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης (ΣΒΑΑ). Στην Βοιωτία βρίσκεται σε φάση υλοποίησης το εν λόγω πρόγραμμα στα Αστικά Κέντρα των Δήμων Λεβαδέων, Θηβαίων και Αλιάρτου – Θεσπιέων.   

Ομοίως βρίσκονται σε φάση σχεδιασμού και υλοποίησης τα προγράμματα Πολιτιστικών διαδρομών, τα οποία συνδέουν περιοχές με αξιοσημείωτα ιστορικά και αρχαιολογικά μνημεία και περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, όπως η Πολιτιστική διαδρομή Στερεάς Ελλάδας , αναβαθμίζοντας τις δημόσιες υποδομές και την τουριστική προβολή τους.

Κανένα πρόγραμμα όμως δεν χρηματοδότησε ή δεν χρηματοδοτεί την παράλληλη ανάπλαση των κτιρίων που συνθέτουν αυτές τις περιοχές.  Αυτό είχε ή έχει σαν αποτέλεσμα, όλα τα προγράμματα αστικών χωρικών αναπλάσεων να μην είναι ολοκληρωμένα και έτσι δεν απέφεραν ή δεν θα αποφέρουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα στην ποιοτική αλλαγή-βελτίωση των πόλεων. 

Παράλληλα τα προηγούμενα χρόνια υλοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία το πρόγραμμα «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΚΑΤ΄ΟΙΚΟΝ»   το οποίο εστιάζεται στην ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών σε επίπεδο χώρας, με την ένταξη κάποιων χιλιάδων κατοικιών στην χρηματοδότησή του και μάλιστα με υψηλά ποσοστά επιχορήγησης.  Το πρόγραμμα «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΚΑΤ΄ΟΙΚΟΝ»   είναι ίσως το μόνο πρόγραμμα που χρηματοδοτεί ανακαινίσεις κατοικιών, σε τόσο μεγάλη κλίμακα.

Ολοι οι ειδικοί όμως συμφωνούν, ότι οι δημόσιες χρηματοδοτήσεις πρέπει να παράγουν  πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, επιτυγχάνοντας περισσότερους στόχους, όχι μόνο της ενεργειακής, αλλά και της αισθητικής και γενικότερα της αναπτυξιακής αξιοποίησης του κτιριακού αποθέματος. 

Ετσι στα κριτήρια για την ένταξη κατοικιών στο πρόγραμμα «εξοικονόμησης κατ΄οίκον» δεν μπορεί να είναι ως κύριο το εισόδημα του ιδιοκτήτη, εφόσον καλύπτουν τους ενεργειακούς στόχους βεβαίως, αλλά κατά προτεραιότητα να εξετάζεται η ένταξη για χρηματοδότηση κατοικιών που βρίσκονται εντός των ιστορικών κέντρων των πόλεων ή έχουν άλλα παραδοσιακά ή πολεοδομικά χαρακτηριστικά και χρήζουν την οικονομική ενίσχυση για την ανάδειξη των πόλεων και της αναπτυξιακής τους δυναμικής.

Ετσι αυτές οι παρεμβάσεις θα έχουν τεράστια πολλαπλασιαστικά οφέλη στην τοπική οικονομία, στην μικρο-επιχειρηματικότητα  και την δημιουργία εισοδημάτων στους κατοίκους, μέσω της ενίσχυσης της τουριστικής ανάπτυξης των πόλεων, χωρίς να υποβαθμίζουν τους ενεργειακούς στόχους.

Στα πλαίσια λοιπόν των ολοκληρωμένων χωρικών προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ, όπως των Στρατηγικών Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης (ΣΒΑΑ) ή των Πολιτιστικών Διαδρομών  που υλοποιούνται σε διάφορες Περιφέρειες της χώρας όπως της Πολιτιστικής διαδρομής Στερεάς Ελλάδας, της Πολιτιστικής διαδρομής Ηπείρου , της Εγνατίας κλπ θα πρέπει να δρούν συμπληρωματικά χρηματοδοτικά προγράμματα αισθητικής και ενεργειακής αναβάθμισης των κατοικιών, ώστε να επιτυγχάνεται η συνολική αναπτυξιακή, περιβαλλοντική και αναπτυξιακή αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος των τουριστικών μας περιοχών .

Από πλευράς θεσμικού πλαισίου, υπάρχει η υποχρέωση στους  ιδιοκτήτες, αλλά και στους Δήμους για  τον σχεδιασμό και την υλοποίηση παρεμβάσεων, κυρίως σε ιδιαίτερες περιοχές των πόλεων, που η μη ανακαίνιση των όψεων προσβάλει την δημόσια εικόνα και τον χαρακτήρα της περιοχής και της πόλης, τόσο από τον ΓΟΚ-Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό, όσο και από τον Ν 4030/2011.

Η αναγκαιότητα ένταξης σε χρηματοδοτικά προγράμματα κατά προτεραιότητα της αισθητικής και ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων των ιστορικών κέντρων όλων των πόλεων, είναι μεγάλη, γιατί πρόκειται για πολύ παλιά κτίρια με εκτεταμένες ανάγκες ανακαίνισης, τα οποία διαφορετικά δεν θα ανακαινιστούν, λόγω των μεγάλων χρηματοδοτικών τους αναγκών, με αποτέλεσμα την συνεχή υποβάθμιση των πιο σημαντικών περιοχών των ελληνικών πόλεων. Η περιοχή του ποταμού της Ερκυνας στη Λιβαδειά είναι μια κλασική περίπτωση, για την εφαρμογή προγράμματος ανακαίνισης των όψεων των παρόχθιων κτιρίων.

Το πρόγραμμα «εξοικονομώ κατ΄οίκον» θα μπορούσε να είναι η βάση χρηματοδότησης των δαπανών αισθητικής και ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων των ιστορικών κέντρων των πόλεων, δεδομένου ότι ως πρόγραμμα χρηματοδοτεί δαπάνες που πέραν της ενεργειακής αναβάθμισης συμβάλλουν και στην αισθητική βελτίωση της εικόνας των κτιρίων όπως οι  δαπάνες της αντικατάστασης των πορτοπαραθύρων, των θερμοπροσόψεων, της σκεπής, κλπ.  Το μόνο που χρειάζεται είναι να προστεθεί  στη μοριοδότηση των κριτηρίων ένταξης  ενός κτιρίου στην χρηματοδότηση, η χωρική του τοποθέτηση σε περιοχή όπου υλοποιείται πχ πρόγραμμα βιώσιμης αστικής ανάπλασης, χωρίς να επηρεάσει τους ενεργειακούς στόχους του προγράμματος.

Σε αυτή την κατεύθυνση λοιπόν, επειδή βλέπουν το φως της δημοσιότητας σκέψεις και διαδικασίες σχεδιασμού   από τα αρμόδια υπουργεία για την  συνέχιση του προγράμματος «εξοικονομώ κατ΄οίκον»  για τα επόμενα χρόνια και μάλιστα με ενισχυμένους πόρους, η κ Σδούκου –Γενική Γραμματέας Ενέργειας, έχει δηλώσει ότι έχει τεθεί ως στόχος «έως το 2030 το 15% των κατοικιών να έχει ανακαινιστεί σε κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης, υπολογίζοντας τον συνολικό αριθμό των κτιρίων που πρέπει να ανακαινιστούν σε περίπου 600.000», είναι  ιδιαίτερα ενδιαφέρον να υπάρξουν παρεμβάσεις από τους Δήμους και των φορέων τους όπως η Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδος-ΚΕΔΕ και να διεκδικηθεί η κατά προτεραιότητα χρηματοδότηση της αισθητικής και ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων που βρίσκονται στα ιστορικά κέντρα των πόλεων και εντάσσονται στις περιοχές βιώσιμων αστικών αναπλάσεων. 

Οι αναπλάσεις των όψεων των κτιρίων μιας περιοχής εντάσσονται στα πλαίσια  των ηπίων αστικών αναπλάσεων και στην Ελλάδα είδαμε ευρύτερες αναπλάσεις όψεων κτιρίων, κυρίως την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων και σε συγκεκριμένες Ολυμπιακές διαδρομές, κατά βάση στην Αθήνα, το Μαρούσι, την Πάτρα κλπ. Τα γενικότερα αποτελέσματα των επεμβάσεων αυτών υπήρξαν σημαντικά και προσέδωσαν σε πολλά σημεία των πόλεων μια άλλη αισθητική, αλλά και μια ψυχολογική ανάταση των κατοίκων .

Οι πρώτες ανακαινίσεις όψεων κτιρίων υλοποιήθηκαν με τα εξής προγράμματα :

1) «ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ για την συντήρηση  όψεων κτιρίων σε οδικούς άξονες και περιοχές ολυμπιακού ενδιαφέροντος». Εντάχθηκαν ιδιοκτήτες 1368 κτιρίων στις επιλεγμένες περιοχές  του προγράμματος με επιχορήγηση ΥΠΕΧΩΔΕ.

2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΠΡΟΣΟΨΗ» ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Ο Δήμος Αθηναίων για την ανάπλαση των όψεων των κτιρίων σε δεκαπέντε (15 ) πλατείες της Αθήνας, που ονομάστηκε Πρόσοψη, ανέπτυξε αρχικά ένα πιλοτικό πρόγραμμα, με χορηγίες ιδιωτών. Τις μελέτες για τις αναπλάσεις των όψεων είχαν εκπονήσει οι αρμόδιες υπηρεσίες του δήμου και οι διαδικασίες ήταν απλές και σύντομες. Σε κάθε ιδιοκτήτη που εντασσόταν στο πρόγραμμα δινόταν επιχορήγηση 1.500-2.000 ευρώ, μέσω χορηγιών. Στη συνέχεια το πρόγραμμα εντάχθηκε στο ΠΕΠ Αττικής.

3) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΟΨΙΣ» ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΑΜΑΡΟΥΣΙΟΥ

 Ο Δήμος Αμαρουσίου λίγο πριν τους Ολυμπιακούς αγώνες, δράττοντας την ευκαιρία, ενεργοποίησε ένα πρόγραμμα αισθητικής αναβάθμισης των κτιριακών όψεων που αφορούσε το σύνολο των κτιρίων σε όλη την περιφέρεια του Δήμου (και όχι μόνον τα διατηρητέα) και το ονόμασε πρόγραμμα «Όψις». Διήρκεσε τέσσερα έτη, από αρχές 2004 έως και το 2007, και βάρυνε τους πόρους του Δήμου. Είχε πολύ εύκολες και σύντομες διαδικασίες, με ελάχιστο απαιτούμενο χρόνο υλοποίησης της ανακαίνισης των όψεων. Εγκρίθηκαν 159 τεχνικοί φάκελοι, εκ των οποίων εκδόθηκε πιστοποιητικό περαίωσης εργασιών για τα 123 κτίρια, με επιχορήγηση 30% του κόστους ανακαίνισης.

4) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΚΤΙΡΙΑΚΩΝ ΟΨΕΩΝ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΠΑΤΡΕΩΝ

Ο Δήμος Πατρέων υλοποίησε ένα πρόγραμμα αισθητικών παρεμβάσεων στις όψεις των κτιρίων στα πλαίσια της προετοιμασίας της ως “Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2006’’. Αρμόδιος Φορέας για την εφαρμογή της διαδικασίας επιχορήγησης ορίσθηκε ο Δήμος Πατρέων. Η υλοποίηση του Προγράμματος βάρυνε τις πιστώσεις του τεχνικού προγράμματος του Δήμου Πατρέων, με πηγή χρηματοδότησης το Υπ. Πολιτισμού. Στο Πρόγραμμα αυτό, υπήρξαν αναπλάσεις προσόψεων κτιρίων σε επιλεγμένους δρόμους. Υλοποιήθηκαν περί τις 206 περιπτώσεις εκ των οποίων τα 77 διατηρητέα.

Συνολικά, από την μέχρι τώρα εμπειρία, παρά τα όποια προβλήματα, δεν μπορούν να αμφισβητηθούν τα αποτελέσματα των προγραμμάτων αυτών ως προς την ανακαίνιση των όψεων πολλών κτιρίων και το συμμάζεμα σε πολλές περιπτώσεις της οπτικής ρύπανσης.

*ο Λουκάς Καράντζαλης είναι Οικονομολόγος, Msc Βιώσιμης Ανάπτυξης και Περιβαλλοντικής Διακυβέρνησης,  με  εξειδίκευση σε θέματα Τοπικής Ανάπτυξης, Αυτοδιοίκησης και Επιχειρηματικότητας, πρώην Περιφερειακός Σύμβουλος Στερεάς Ελλάδας, Νομαρχιακός Σύμβουλος Βοιωτίας και Δημοτικός Σύμβουλος.