H Ελλάδα και η Ευρώπη απέναντι στο νέο προστατευτισμό

 

Άρθρο των Πάνου Λώλου, Μέλους Δ.Σ. ΣΕΒ & Προέδρου της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων και Βίκυς Μακρυγιάννη, Διευθύντριας Τομέα Διεθνών Σχέσεων στην Καθημερινή της Κυριακής

Από την ημέρα που ανέλαβε η νέα διοίκηση των ΗΠΑ, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με διεθνή ανασφάλεια για την επόμενη ημέρα του διεθνούς εμπορίου, της εφοδιαστικής αλυσίδας και της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας.  Κάθε πρωί, μία νέα νέα εξαγγελία προστίθεται στην υπάρχουσα λίστα, αλλάζοντας τα υφιστάμενα δεδομένα και δημιουργώντας νέες ασάφειες. Ένα μεγάλο ερώτημα στην παρούσα φάση είναι πού βρίσκονται και ποιες επιπτώσεις αναμένεται να αντιμετωπίσουν οι ελληνικές εξαγωγές.

Οι εξαγγελίες για μεταβολές στην οικονομική πολιτική των ΗΠΑ, θα επιδράσουν σημαντικά τις οικονομικές συνθήκες στην Ε.Ε., για την οποία οι ΗΠΑ συνιστούν τον κορυφαίο οικονομικό εταίρο. Από κοινού, αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 30% του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών και το 43% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το 2024, οι ΗΠΑ εισήγαγαν συνολικά αγαθά από την Ε.Ε.27 αξίας λίγο μεγαλύτερης των €531 δισ., ενώ εξήγαγαν αγαθά αξίας περίπου €333 δισ. προς την Ε.Ε.27. Συνολικά, σύμφωνα με τον Ευρωπαίο Επίτροπο Σέφκοβιτς, το πλεόνασμα της Ε.Ε.  ανέρχεται στα  €50 δισ., ή αλλιώς στο 3% του συνολικού ετήσιου διμερούς εμπoρίου. Εκατομμύρια θέσεις εργασίας και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού βασίζονταν σε αυτή την ανοιχτή εμπορική σχέση. Τα κυριότερα αγαθά που η Ε.Ε. εξάγει στις ΗΠΑ είναι τα ιατρικά και φαρμακευτικά προϊόντα και τα μηχανοκίνητα οχήματα, ενώ εισάγει έλαια πετρελαίου και αργό, ιατρικά και φαρμακευτικά προιόντα και φυσικό αέριο. Ενεργειακά αγαθά, όπως το LNG, συνθέτουν σημαντικό ποσοστό των ευρωπαϊκών εξαγωγών, κάτι που αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε περίπτωση που απαιτηθεί να τεθούν δασμοί εισαγωγής αντίστοιχα από την Ε.Ε. και μάλιστα σε οριζόντια βάση.

Η Ελλάδα, εξαιρώντας τα ενεργειακά αγαθά, εμφανίζει συνεχώς πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιο με τις ΗΠΑ και μάλιστα διευρυνόμενο και οι ΗΠΑ αποτελούν μια σημαντική αγορά για τις ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι ελληνικές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ κινούνται ελαφρώς ανοδικά (+14% το 2024 σε σχέση με το 2023) και αποτελούν τον 5ο σημαντικότερο εξαγωγικό προορισμό, με το μερίδιό τους στις συνολικές ελληνικές εξαγωγές να ανέρχεται στο 4,8%. Σύμφωνα με την Εθνική Τράπεζα Ελλάδος (ΕΤΕ), η Ελλάδα επηρεάζεται λιγότερο από την Ε.Ε. σε περίπτωση επιβολής δασμών, γιατί το μερίδιο είναι σημαντικά χαμηλότερο σε σύγκριση με την αντίστοιχη βαρύτητα των ΗΠΑ στις εξαγωγές της Ευρωζώνης (8,5% κατά μ.ό.).

Βασικές κατηγορίες των ελληνικών εξαγωγών είναι τα τρόφιμα (κυρίως φρούτα και λαχανικά), τα ορυκτά καύσιμα (πετρελαιοειδή) και τα βιομηχανικά προϊόντα (κυρίως δομικά υλικά και μέταλλα), ενώ τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας, τα διαρκή καταναλωτικά αγαθά και τα φάρμακα έχουν μικρότερο εξαγωγικό μερίδιο. Δεδομένου ωστόσο ότι η δασμολογική βεντάλια συνεχίζει να ανοίγει, αναμένονται ιδιαίτερες επιπτώσεις για συγκεκριμένους και πολύ δυναμικούς κλάδους, όπως για παράδειγμα οι κλάδοι αλουμινίου και χαλκού.

Για την ελληνική επιχειρηματικότητα, θα υπάρχουν και έμμεσες επιπτώσεις, καθώς αναμένεται να επηρεαστεί η Ε.Ε., οι ρυθμοί ανάπτυξης των ευρωπαϊκών οικονομιών και οι εξαγωγές τους. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις της ΕΤΕ, η οριζόντια αύξηση των δασμών κατά 10% σε όλα τα εξαγόμενα μη ενεργειακά προϊόντα από την Ε.Ε. προς τις ΗΠΑ, θα μείωνε τις συνολικές ελληνικές εξαγωγές κατά περίπου 1,7% και το ΑΕΠ έως και 0,4% σε σταθερές τιμές. Ωστόσο, η επίδραση θα ήταν σημαντικά μικρότερη, αν η αύξηση ήταν περισσότερο στοχευμένη σε βιομηχανικά προϊόντα.

Πιο σημαντικές θα μπορούσαν να είναι οι έμμεσες επιδράσεις, καθώς κορυφαίοι εμπορικοί μας εταίροι, όπως η Ιταλία και η Γερμανία, έχουν σημαντική εξαγωγική δραστηριότητα προς τις ΗΠΑ, με αξιόλογα εμπορικά πλεονάσματα και είναι πιο ευάλωτοι υπό ένα σενάριο σημαντικής οριζόντιας αύξησης των δασμών. Ένα τυπικό παράδειγμα είναι η Ιταλία, η οποία εισάγει πολλά ελληνικά προϊόντα, τα επεξεργάζεται, τα τελειοποιεί και τα εξάγει τελικά στις ΗΠΑ. Μείωση της ζήτησης από την πλευρά της Ιταλίας, θα ήταν μία παράλληλη επίπτωση που δεν μπορεί να θεωρηθεί αμελητέα.

Το πλήγμα θα λάβει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις σε περίπτωση σκλήρυνσης της στάσης της Ε.Ε. απέναντι στην Κίνα (ειδικά σε κλάδους όπως η αυτοκινητοβιομηχανία της και τα σιδηρούχα και μη σιδηρούχα μέταλλα). Θα προκαλούσαν αντίμετρα, κλιμακώνοντας τις εμπορικές αναταράξεις, καθώς και εάν γινόταν μία νέα εμπορική συμφωνία μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, με κινέζικες επενδύσεις στην Κίνα και αγορές αμερικανικών προϊόντων.

Παρόλο που είναι ευρέως γνωστό ότι οι δασμοί είναι κατά βάση ένα εργαλείο που προκαλεί ζημίες σε όλους τους εμπλεκόμενους, ο Πρόεδρος Τραμπ πέρασε σε νέο επίπεδο, προχωρώντας στην επιβολή επιπρόσθετων τελωνειακών δασμών 25% στον χάλυβα και στο αλουμίνιο. Επίσης, έχει ανακοινώσει ότι μελετά να επιβάλει δασμούς 25% στις εισαγωγές αυτοκινήτων, ημιαγωγών, φαρμακευτικών προϊόντων και άλλων προϊόντων και αγαθών. Αυτή η κίνηση αναμένεται να εντείνει τον εμπορικό πόλεμο και να επηρεάσει δυσανάλογα τις ελληνικές επιχειρήσεις των αντίστοιχων κλάδων, που είναι ήδη αντιμέτωπες με χαμηλή παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα, αλλά και με την έλλειψη δημοσιονομικού χώρου για τη στήριξή τους. Επιπλέον, οι ανακοινώσεις των ΗΠΑ είναι αποτέλεσμα ενός προστατευτισμού, με γεωπολιτικό χαρακτήρα, ο οποίος θα έχει σοβαρές εσωτερικές επιπτώσεις και στο εσωτερικό των ΗΠΑ (πληθωρισμός, απώλεια μεριδίων για αμερικανικά προϊόντα στην αγορά της Ε.Ε. κ.ά.). Σύμφωνα με το Peterson Institute for International Economics, στο καλύτερο σενάριο, το μέσο νοικοκυριό στις ΗΠΑ θα επιβαρυνθεί με $2.000 από τους δασμούς Τραμπ, οι οποίοι στο μεταξύ θα πλήξουν περισσότερες θέσεις εργασίας, από αυτές που θα ευνοήσουν.

Αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία αφύπνισης για την Ε.Ε., για να προστατέψει και ταυτόχρονα να ενισχύσει τη βιομηχανία της, αλλά και να προωθήσει τη στρατηγική αυτονομία της. Προ ημερών, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρουσίασε τη Συμφωνία για Καθαρή Βιομηχανία (Clean Industrial Deal), ένα επιχειρηματικό σχέδιο για τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας και της ανθεκτικότητας της βιομηχανίας μας, που όμως δεν εξασφαλίζει αυτά που πραγματικά χρειάζεται η ευρωπαϊκή βιομηχανία, ώστε να είναι περισσότερη ανταγωνιστική. Η συμφωνία επιδιώκει να  επιταχύνει την απανθρακοποίηση, διασφαλίζοντας παράλληλα το μέλλον της παραγωγής στην Ευρώπη, αδυνατεί όμως να διασφαλίσει στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις την πρόσβαση σε ανταγωνιστικές τιμές ενέργειες, με σταθερούς και προβλέψιμους όρους. Παράλληλα,  κινητοποιεί μόνο περιορισμένα κεφάλαια για την πραγματοποίηση των επενδύσεων που θα τονώσουν την ανταγωνιστικότητα.

Ούσες αντιμέτωπες με το υψηλό ενεργειακό κόστος και το σκληρό και συχνά αθέμιτο παγκόσμιο ανταγωνισμό, οι βιομηχανίες της Ευρώπης αντιμετωπίζουν ιστορικές προκλήσεις: μείωση της ζήτησης, καθυστέρηση των επενδύσεων, μείωση της παραγωγικής ικανότητας και υψηλές τιμές φυσικού αερίου στην Ε.Ε.. Μεταξύ 2023 και 2024, η μεταποιητική παραγωγή της Ευρώπης – ένας τομέας που απασχολεί πάνω από 31 εκατομμύρια άτομα – μειώθηκε κατά ακόμα 2,6%.

Για να ξεπεραστούν αυτές οι προκλήσεις, η Ε.Ε. πρέπει να αντιδράσει σθεναρά και άμεσα, χρησιμοποιώντας όλα τα εργαλεία που διαθέτει. Αυτό περιλαμβάνει μία ευρεία γκάμα δράσεων με άμεσο ή μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα: από τη χρήση εργαλείων όπως το ACI – Anti Coercion Instrument (το οποίο σχεδιάστηκε ακριβώς για αυτό το λόγο, μετά την πρώτη θητεία του Τραμπ), την ολοκλήρωση εμπορικών συμφωνιών με τρίτες χώρες -ανοιχτές στην εμβάθυνση των σχέσεων με την Ε.Ε., όπως η Μαλαισία και η Ινδία-, την ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς που παραμένει κατακερματισμένη, την τόνωση της εσωτερικής ζήτησης και τη μείωση των υπερβολικών ρυθμίσεων, οι οποίες επιβαρύνουν περαιτέρω τις επιχειρήσεις. Χρειάζεται όμως πάνω από όλα, την εξασφάλιση της πρόσβασης σε ανταγωνιστικές τιμές ενέργειας, με βιώσιμο τρόπο.

Απέναντι στις εμπορικές πιέσεις, τον προστατευτισμό των ΗΠΑ και τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα που δημιουργεί, η Ευρώπη αποφάσισε να απαντήσει δυναμικά. Αντιδρώντας στην επιβολή νέων, αδικαιολόγητων δασμών των ΗΠΑ στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, η Επιτροπή δρομολόγησε άμεσα και αναλογικά αντίμετρα για τις εισαγωγές από τις ΗΠΑ στην Ε.Ε.. Η απάντηση της Επιτροπής είναι προσεκτικά ζυγισμένη προτείνοντας μια δέσμη νέων αντιμέτρων για τις εξαγωγές των ΗΠΑ, τα  οποία θα τεθούν σε ισχύ έως τα μέσα Απριλίου, μετά από διαβούλευση με τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη. Τα αντίμετρα της Ε.Ε. θα έχουν εφαρμογή σε εξαγωγές αμερικανικών αγαθών συνολικής αξίας έως €26 δισ., δηλαδή σε επίπεδο ανάλογο με τους δασμούς των ΗΠΑ.

Η Ε.Ε. έχει τα μέσα να απαντήσει δυναμικά, εφόσον αποκτήσει και μια ενιαία και σαφή πολιτική βούληση. Μόνο έτσι θα μπορέσει να διασφαλίσει τα συμφέροντα των επιχειρήσεων και της ευρωπαϊκής οικονομίας γενικότερα και θα συνεχίσει να αποτελεί έναν πόλο ευημερίας και προοπτικής.