Όλα όσα πρέπει να ξέρουν, οι υποψήφιοι και μη, για τις επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές - Τα βασικά σημεία του νέου Νόμου «Κλεισθένης»

του Λουκά Αν Καράντζαλη*

Γράφω αυτό το άρθρο, ως συμβολή στην ενημέρωση και στον προβληματισμό για τις δημοτικές εκλογές, επειδή παρατήρησα σε πολλές συζητήσεις, ότι δεν έχει γίνει γνωστό στους περισσότερους συμπολίτες μας, ούτε ακόμη και σε πάρα πολλούς από εκείνους που ενδιαφέρονται να συμμετέχουν ως υποψήφιοι στις επερχόμενες δημοτικές εκλογές, σχετικά με το τι ισχύει σε αυτές τις αυτοδιοικητικές εκλογές και στο  πως εκλέγονται οι Δήμαρχοι, οι Πρόεδροι Κοινοτήτων, οι δημοτικοί και κοινοτικοί σύμβουλοι , ποιες είναι οι αλλαγές που έφερε ο ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ  στην κατάρτιση των συνδυασμών, ποιές αλλαγές έφερε στην λειτουργία των Δήμων και των Κοινοτήτων και πως θα λαμβάνονται οι αποφάσεις.

Αυτές οι δημοτικές εκλογές δεν μοιάζουν με τις άλλες

Τεράστιες είναι οι αλλαγές που έφερε ο νόμος 4555/2018, γνωστός ως πρόγραμμα «Κλεισθένης», για την ανάδειξη των νέων Δημοτικών αρχών, τον Μάιο του 2019 και τελείως διαφορετικό το θεσμικό πλαίσιο, με το οποίο θα υλοποιηθούν οι επερχόμενες δημοτικές εκλογές.

Ας ξεχάσουμε όλοι όσα ξέραμε μέχρι τώρα, για τον Δήμαρχο που διοικούσε με την ισχυρή πλειοψηφία του, που ανερχόταν στο 60% των εδρών του Δημοτικού Συμβουλίου, όποιο ποσοστό και αν είχε πάρει ο συνδυασμός του την πρώτη Κυριακή των εκλογών. 

Ας ξεχάσουμε τον Δήμαρχο που αποφάσιζε και υλοποιούσε, «καλώς ή κακώς», χωρίς την ανάγκη και στις περισσότερες περιπτώσεις, χωρίς την συνεργασία των άλλων δημοτικών παρατάξεων και των συμβούλων τους, είτε γιατί η δημοτική πλειοψηφία δεν επιθυμούσε, είτε γιατί οι άλλες παρατάξεις δεν επιθυμούσαν.  Το «καλώς ή κακώς» θα αποδειχτεί στην πράξη από την εφαρμογή του νέου εκλογικού συστήματος.

Τέλος στην ενισχυμένη αναλογική στις δημοτικές εκλογές και για πρώτη φορά απλή αναλογική, από την μεταπολίτευση και έπειτα.  Μεγάλος όμως ο προβληματισμός, από πολλούς που έχουν ασκήσει την δημοτική εξουσία και γνωρίζουν, σχετικά με την «κυβερνησιμότητα των δήμων».

Οι αλλαγές σε μεγάλο βαθμό εστιάζονται στο εκλογικό σύστημα, οι οποίες όμως αλλάζουν καταλυτικά την λήψη των αποφάσεων  και την αποτελεσματικότητα της παροχής  των δημοτικών υπηρεσιών προς τους πολίτες.

Οι προβληματισμοί της μεγάλης πλειοψηφίας, όσων ασχολούνται με τα ζητήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης, όπως και ο δικός μου προβληματισμός, επικεντρώνεται στην έλλειψη κουλτούρας συνεργασιών και μη ύπαρξης ικανοποιητικών ασφαλιστικών δικλείδων για την ομαλή λήψη αποφάσεων από τα συλλογικά όργανα.

Σημαντικός παράγοντας σε αυτήν την κατεύθυνση είναι το ανθρώπινο δυναμικό που θα εκλεγεί, κατά πόσο δηλαδή έχει στοιχεία και κουλτούρα συνεργασιών, για την λήψη αποφάσεων στα δημοτικά και Κοινοτικά συμβούλια. Γιατί είναι βέβαιο ότι στους περισσότερους Δήμους, καμία δημοτική παράταξη δεν θα έχει πλειοψηφία στο Δημοτικό Συμβούλιο και άρα η συνεργασία των παρατάξεων και των εκλεγμένων συμβούλων, θα είναι επιβεβλημένη.

Μεγάλες αλλαγές σχετικά με την κατάρτιση των συνδυασμών.  Οι συνδυασμοί των υποψηφίων δημάρχων δεν είναι υποχρεωτικό να έχουν συνδυασμούς και στις Κοινότητες. Στα χωριά που αποτελούν διαμερίσματα ενός Δήμου,  οι οποίες στο εξής ονομάζονται Κοινότητες,  καταρτίζονται συνδυασμοί αυτόνομοι και σε ξεχωριστό ψηφοδέλτιο από το υπόλοιπο δημοτικό ψηφοδέλτιο.  Αυτό διευκολύνει εκείνους που επιθυμούν να είναι υποψήφιοι Δήμαρχοι και κινούνται στην κατάρτιση ψηφοδελτίου, διότι χρειάζονται λιγότερους υποψηφίους. Αυτή η διαδικασία κατάρτισης των συνδυασμών όμως, δημιουργούν πολυκερματισμό και απώλεια πολιτικής συνοχής μεταξύ της δημοτικής αρχής και των Κοινοτικών συμβουλίων. Η νέα πολιτική οργάνωση των Δήμων, θα έλεγα πως προσομοιάζει με ομοσπονδία Κοινοτήτων.

Ακόμη, σημαντική και θετική θα έλεγα οτι είναι η ενίσχυση  του ρόλου των Κοινοτικών Συμβουλίων, για την διοίκηση σε τοπικό επίπεδο, με την μεταφορά οικονομικών πόρων για την άσκηση των αρμοδιοτήτων σε επίπεδο Κοινότητας. Τα τοπικά διαμερίσματα των Δήμων (τα χωριά) ξανα-ονομάζονται  Κοινότητες, όπως παλιότερα, αναβαθμίζοντας την θεσμική τους ύπαρξη. Οι Κοινότητες έχουν δικούς τους πόρους, ως αναλογική κατανομή των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων που παίρνει ο Δήμος. Αυτή η αλλαγή έρχεται να δώσει λύση στην προβληματική διαχείριση της καθημερινότητας των χωριών μας, που σε πολλές περιπτώσεις η κατάσταση συντήρησης των υποδομών είναι κακή (καθαριότητα και  χορτάρια κοινόχρηστων χώρων, παιδικές χαρές, αθλητικοί χώροι κλπ).

Τέλος, πολύ μεγάλη αλλαγή στην λειτουργία των Δημοτικών και Κοινοτικών συμβουλίων, σχετικά με την λήψη αποφάσεων,  έφερε το σχετικό άρθρο του νόμου, με το οποίο η άρνηση ψήφου από δημοτικό ή κοινοτικό σύμβουλο και η λευκή ψήφος δεν μετράει στο αποτέλεσμα της ψηφοφορίας. Επίσης δεν θίγεται η απαρτία και η νόμιμη λειτουργία του Δημοτικού Συμβουλίου, εάν αποχωρήσουν κάποιοι σύμβουλοι που παρευρίσκοντο στο ξεκίνημα της διαδικασίας και την λήψη απαρτίας. Αυτή είναι μια πρόβλεψη θετική, για την λήψη αποφάσεων από τα δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια, η οποία θα είναι προβληματική, έτσι και αλλιώς, στα πολυκερματισμένα δημοτικά και κοινοτικά  συμβούλια, λόγω απλής αναλογικής.

Ας δούμε συνοπτικά τις αλλαγές που έφερε ο «Κλεισθένης».

Ι) ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΩΝ

A) Εκλογή Δημάρχου και Δημοτικών Συμβούλων - Κατάρτιση συνδυασμών

1. Η εκλογή του δημάρχου και των δημοτικών συμβούλων γίνεται κατά συνδυασμούς. Υποψηφιότητες εκτός συνδυασμών αποκλείονται.  Κάθε συνδυασμός περιλαμβάνει: α) Τον υποψήφιο δήμαρχο και β) Τους υποψήφιους δημοτικούς συμβούλους ανά εκλογική περιφέρεια (πρώην Καποδιστριακό Δήμο).

2. Ο συνδυασμός καταρτίζεται με γραπτή δήλωση που υπογράφει ο υποψήφιος Δήμαρχος.

3. Ο αριθμός των υποψήφιων δημοτικών συμβούλων πρέπει να είναι τουλάχιστον ίσος με τον αριθμό των εδρών κάθε εκλογικής περιφέρειας με δυνατότητα προσαύξησης έως και τριάντα τοις εκατό (30%).

4. Ο αριθμός των υποψήφιων δημοτικών συμβούλων από κάθε φύλο ανέρχεται σε ποσοστό σαράντα τοις εκατό (40%), τουλάχιστον, του συνολικού αριθμού των υποψηφίων του οικείου συνδυασμού.

5. Κατατίθεται Παράβολο από το οποίο προκύπτει ότι ο υποψήφιος δήμαρχος και κάθε υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος, έχει καταθέσει υπέρ του δημοσίου ποσό των διακοσίων (200) και πενήντα (50) ευρώ αντίστοιχα.

B) Εκλογές Κοινοτήτων άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων - Υποψηφιότητες, κατάρτιση

συνδυασμών

1. Η εκλογή των συμβούλων των κοινοτήτων με μόνιμο πληθυσμό άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων γίνεται με χωριστή κάλπη και κατά συνδυασμούς. Υποψηφιότητες εκτός συνδυασμών αποκλείονται. Οι συνδυασμοί αυτοί δεν ταυτίζονται κατ΄ανάγκη, με συνδυασμό υποψηφίου δημάρχου.

2. Κάθε συνδυασμός περιλαμβάνει τον υποψήφιο πρόεδρο του συμβουλίου κοινότητας, ως επικεφαλής του συνδυασμού και τους υποψήφιους συμβούλους της κοινότητας. Ο συνδυασμός καταρτίζεται με γραπτή δήλωση που υπογράφει ο επικεφαλής του Κοινοτικού συνδυασμού.

3. Ο αριθμός των υποψήφιων συμβούλων πρέπει να είναι τουλάχιστον ίσος με τον αριθμό των εδρών του συμβουλίου της οικείας κοινότητας με δυνατότητα προσαύξησης έως και τριάντα τοις εκατό (30%). Κατ’ εξαίρεση, στις κοινότητες που εκλέγουν πενταμελή συμβούλια, ο αριθμός των υποψηφίων μπορεί να προσαυξάνεται κατά έναν (1) ακόμα υποψήφιο.

4. Ο αριθμός των υποψήφιων συμβούλων από κάθε φύλο ανέρχεται σε ποσοστό σαράντα τοις εκατό (40%), τουλάχιστον, του συνολικού αριθμού των υποψηφίων συμβούλων του οικείου συνδυασμού.

5. Κατατίθεται Παράβολο από το οποίο προκύπτει ότι κάθε υποψήφιος σύμβουλος κοινότητας έχει καταθέσει υπέρ του δημοσίου, αντίστοιχα, το ποσό των δέκα (10) ευρώ.

6. Επιτρέπεται να κατατεθούν συνδυασμοί με το ίδιο όνομα και έμβλημα σε περισσότερες της μίας κοινότητες του ίδιου δήμου, εφόσον αυτό ταυτίζεται με το όνομα και το έμβλημα συνδυασμού υποψηφίου δημάρχου και δημοτικών συμβούλων του ίδιου δήμου.

7. Το συμβούλιο της κοινότητας αποτελείται από πέντε(5) μέλη σε κοινότητες με μόνιμο πληθυσμό από τριακόσιους έναν έως δύο χιλιάδες (301-2.000) κατοίκους, από επτά (7) μέλη σε κοινότητες με μόνιμο πληθυσμό από δύο χιλιάδες έναν έως δέκα χιλιάδες (2.001-10.000) κατοίκους, από έντεκα (11) μέλη σε κοινότητες με μόνιμο πληθυσμό από δέκα χιλιάδες έναν έως πενήντα χιλιάδες (10.001-50.000) κατοίκους.

Γ) Εκλογές Κοινοτήτων έως τριακοσίων (300) κατοίκων - Υποψηφιότητες σε ενιαίο ψηφοδέλτιο

1. Όργανο των κοινοτήτων με μόνιμο πληθυσμό έως τριακοσίους (300) κατοίκους είναι ο πρόεδρος της κοινότητας.

Η εκλογή προέδρων των κοινοτήτων με μόνιμο πληθυσμό έως τριακοσίων (300) κατοίκων γίνεται με χωριστή κάλπη και με ενιαίο ψηφοδέλτιο, όλων των μεμονωμένων υποψηφίων. Οι υποψηφιότητες κατατίθενται με γραπτή δήλωση κάθε υποψήφιου, στην οποία αναγράφεται η κοινότητα για την οποία κατατίθεται υποψηφιότητα και το επώνυμο, το όνομα και το πατρώνυμο του υποψηφίου. Τα ονόματα των υποψηφίων στο ψηφοδέλτιο τίθενται με αλφαβητική σειρά.

2. Κατατίθεται παράβολο υποψηφίου Προέδρου από το οποίο προκύπτει ότι έχει καταθέσει

υπέρ του δημοσίου, το ποσό των δέκα (10) ευρώ.

ΙΙ)ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΕΔΡΩΝ

Α) Απλή αναλογική στην  κατανομή των εδρών του δημοτικού συμβουλίου

1. Το σύνολο των εδρών του δημοτικού συμβουλίου κατανέμεται στους συνδυασμούς που έλαβαν μέρος στις εκλογές, ανάλογα με τον αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων που έλαβαν στον Α΄ γύρο.

2. Η αναλογική κατανομή των εδρών γίνεται ως εξής:

Το σύνολο των έγκυρων ψηφοδελτίων που έλαβαν, σε όλα τα εκλογικά τμήματα δήμου, αθροιστικά όλοι οι συνδυασμοί που συμμετείχαν στις εκλογές διαιρείται με τον αριθμό των εδρών που αντιστοιχούν σε κάθε δημοτικό συμβούλιο και το πηλίκο αυξημένο κατά μία μονάδα, παραλειπομένου του κλάσματος, αποτελεί το εκλογικό μέτρο. Ο αριθμός των έγκυρων ψηφοδελτίων κάθε συνδυασμού διαιρείται στη συνέχεια με το εκλογικό μέτρο και καθένας τους καταλαμβάνει τόσες έδρες όσο και το ακέραιο πηλίκο της διαίρεσης.  Οσες έδρες απομένουν κατανέμονται ανά μία μεταξύ όλων των συνδυασμών, είτε έλαβαν έδρα κατά την πρώτη κατανομή είτε όχι, ανάλογα με τα αχρησιμοποίητα υπόλοιπά τους.

3. Αν κανένας συνδυασμός δεν συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των έγκυρων ψηφοδελτίων, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται την επόμενη Κυριακή (Β΄ γύρος), ανάμεσα μόνο στους υποψήφιους δημάρχους των δύο συνδυασμών που έλαβαν τις περισσότερες ψήφους.

Επιτυχών θεωρείται ο υποψήφιος δήμαρχος και ο συνδυασμός του που συγκέντρωσε στην επαναληπτική ψηφοφορία την απόλυτη πλειοψηφία ολόκληρου του αριθμού των έγκυρων ψηφοδελτίων.

4. Όλοι οι τακτικοί και αναπληρωματικοί Δημοτικοί και Κοινοτικοί σύμβουλοι εκλέγονται με βάση την πρώτη ψηφοφορία (Α΄ γύρος), σύμφωνα με τους σταυρούς προτίμησης που έλαβε καθένας στην ψηφοφορία αυτή.

Β) Κατανομή των εδρών του Κοινοτικού συμβουλίου-Εκλογή Προέδρου

1. Το σύνολο των εδρών του Κοινοτικού συμβουλίου κοινότητας άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων κατανέμεται στους συνδυασμούς που έλαβαν μέρος στις εκλογές της κοινότητας, ανάλογα με τον αριθμό των έγκυρων ψηφοδελτίων που έλαβαν στον Α΄ γύρο.

2. Η αναλογική κατανομή των εδρών γίνεται ως εξής:

Το σύνολο των έγκυρων ψηφοδελτίων που έλαβαν, σε όλα τα εκλογικά τμήματα της Κοινότητας, αθροιστικά όλοι οι συνδυασμοί που συμμετείχαν στις εκλογές της Κοινότητας, διαιρείται με τον αριθμό των εδρών που αντιστοιχούν στο εν λόγω κοινοτικό συμβούλιο και το πηλίκο αυξημένο κατά μία μονάδα, παραλειπομένου του κλάσματος, αποτελεί το εκλογικό μέτρο. Ο αριθμός των έγκυρων ψηφοδελτίων κάθε συνδυασμού διαιρείται στη συνέχεια με το εκλογικό μέτρο και καθένας τους καταλαμβάνει τόσες έδρες όσο και το ακέραιο πηλίκο της διαίρεσης.  Οσες έδρες απομένουν κατανέμονται ανά μία μεταξύ όλων των κοινοτικών συνδυασμών, είτε έλαβαν έδρα κατά την πρώτη κατανομή είτε όχι, ανάλογα με τα αχρησιμοποίητα υπόλοιπά τους.

3. Όλοι οι τακτικοί και αναπληρωματικοί Κοινοτικοί σύμβουλοι εκλέγονται με βάση την πρώτη ψηφοφορία (Α΄ γύρος), σύμφωνα με τους σταυρούς προτίμησης που έλαβε καθένας στην ψηφοφορία αυτή.

4. Πρόεδρος του συμβουλίου της κοινότητας άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων εκλέγεται, από το σύνολο των μελών του οικείου συμβουλίου και για το σύνολο της δημοτικής περιόδου, ο επικεφαλής ενός από τους δύο πρώτους κατά σειρά εκλογής συνδυασμούς, με την εξής διαδικασία:  Την πρώτη Κυριακή του Ιανουαρίου του έτους έναρξης της δημοτικής περιόδου το συμβούλιο της κοινότητας συνέρχεται σε ειδική συνεδρίαση, για να εκλέξει τον πρόεδρό του. Κατά τη συνεδρίαση τίθενται σε μυστική ψηφοφορία οι υποψηφιότητες, για το αξίωμα του προέδρου του συμβουλίου, των επικεφαλής των δύο πρώτων, κατά σειρά εκλογής, συνδυασμών. Πρόεδρος εκλέγεται εκείνος που θα συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των μελών του συμβουλίου

Γ) Εκλογή προέδρου Κοινότητας κάτω των τριακοσίων (300) κατοίκων

Στις κοινότητες έως και τριακοσίων (300) κατοίκων, όπου η εκλογή του προέδρου του συμβουλίου διενεργείται με ενιαίο ψηφοδέλτιο, πρόεδρος της κοινότητας εκλέγεται εκείνος που θα συγκεντρώσει τους περισσότερους σταυρούς προτίμησης.

ΙV) Σημαντικές είναι οι αλλαγές που επιφέρει ο «Κλεισθένης» στις αρμοδιότητες των Κοινοτικών Συμβουλίων , μεταφέροντας σε αυτά ευθύνες διαχείρισης αρμοδιοτήτων που άπτονται της καθημερινότητας και της ομαλής λειτουργίας των υποδομών σε τοπικό επίπεδο.

Αρμοδιότητες συμβουλίου κοινότητας άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων

1. Το συμβούλιο κοινότητας άνω των τριακοσίων (300) κατοίκων ασκεί τις ακόλουθες αρμοδιότητες, εντός των ορίων της κοινότητας:

α) εκφράζει γνώμη και διατυπώνει προτάσεις προς το δημοτικό συμβούλιο, για την εκτέλεση νέων έργων εντός της κοινότητας, καθώς και για τη συντήρηση και τη λειτουργία των έργων που έχουν εκτελεστεί

β) αποφασίζει ποια έργα και δράσεις θα εκτελεστούν στην κοινότητα, από το ποσοστό των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων που προορίζονται για επενδυτικές ανάγκες του δήμου, που της αναλογούν

γ) μεριμνά για την καλή κατάσταση του δικτύου εσωτερικής και αγροτικής οδοποιίας της κοινότητας,  για την καθαριότητα των κοινόχρηστων χώρων, για την άμεση αποκατάσταση των ζημιών επείγοντος χαρακτήρα στα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, για την αποκατάσταση ζημιών και την καλή λειτουργία του δικτύου δημοτικού φωτισμού, για την καλή κατάσταση και την ασφάλεια των εγκαταστάσεων των παιδικών χαρών, στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και έχει την ευθύνη της ομάδας πυρασφάλειας της κοινότητας, για την προστασία της δημοτικής περιουσίας στα όρια της κοινότητας, την εξέταση γενικών ή ειδικών προβλημάτων που αφορούν τους κατοίκους και την περιφέρεια της κοινότητας, ιδίως αστέγων και ευπαθών ομάδων του πληθυσμού της περιοχής της, την αξιοποίηση των τοπικών πόρων της περιοχής της κοινότητας κλπ

* O Λουκάς Καράντζαλης είναι Οικονομολόγος Msc Βιώσιμης Ανάπτυξης και Περιβαλλοντικής διακυβέρνησης,  με  εξειδίκευση σε θέματα Τοπικής Ανάπτυξης, Αυτοδιοίκησης και Επιχειρηματικότητας, Περιφερειακός Σύμβουλος Στερεάς Ελλάδας 2011-2014, Νομαρχιακός Σύμβουλος Βοιωτίας 2007-2010 και Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Κορωνείας 1999-2006.