Μάθε για την «Κιβωτό» δημιουργικού διαλόγου – Ανοικτή πρόσκληση στην επίσημη πρώτη παρουσίασή της με επικεφαλής τον Βοιωτό κ. Δημήτρη Μπάκα

          Γράφει ο Δημήτρης Κ. Μπάκας

       

Προοίμιο

      Η σημερινή , δυτικού τύπου,  Κοινωνία είναι στη γενική έννοια θρυμματισμένη. Κατά περίπτωση μόνον συγκροτούνται «συν-ομαδώσεις». Το συναίσθημα του συνανήκειν δεν είναι εμπεδωμένο σε βασικές κοινές  αξίες. Το εγώ  θεωρείται ως κέντρο του Κόσμου. Κυριαρχεί το ατομικό συμφέρον, που απορρέει, από την ανάγκη υπαρξιακής αυτοσυντήρησης και  αυτο-επιβεβαίωσης. Λησμονούμε ότι υπάρχουμε, επειδή υπάρχει ο διπλανός μας, ο οποίος έχει τις ίδιες με εμάς απαιτήσεις. Οι παραδοσιακοί δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων έχουν  αλλοιωθεί και οι δυνάμεις συνοχής έχουν χαλαρώσει. Ζούμε ουσιαστικά σε μια  κοινωνία που έχει μαζικό χαραχτήρα. Ωστόσο χωρίς, αρμονικά σύνολα ανθρώπων είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν τα τεράστια προβλήματα της ζωή μας γιατί η αντιμετώπισή τους απαιτεί δυνάμεις που ξεπερνούν τις ατομικές μας δυνατότητες. Είμαστε υποχρεωμένοι να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις με τους διπλανούς μας  με την αφομοίωση κοινών αξιών που εμπεδώνονται με δημιουργικό διάλογο μεταξύ μας.

Εισαγωγή

Για τα καυτά προβλήματα της  πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας συνηθίζεται μια συζήτηση σε μορφή διαλόγου. Φυσικά, δεν μπορεί να απορρίψει κανείς την ωφελιμότητα τέτοιων συζητήσεων, γιατί ακούγονται ποικίλες απόψεις και ο θεατής-ακροατής ενημερώνεται σε μεγαλύτερο εύρος και βάθος. Εντούτοις, ενέχουν ένα μεγάλο μειονέκτημα. Τις περισσότερες, αν όχι πάντοτε, περιπτώσεις ο κάθε συνομιλητής προσπαθεί να προβάλει τις θέσεις- απόψεις του και προπαντός προσπαθεί να κερδίσει τις εντυπώσεις. Συνηθισμένο φαινόμενο τα περίφημα προεκλογικά debates για καθαρά λόγους κομματικού εντυπωσιασμού και στη συνέχεια οι κριτικές : «ποιος κέρδισε;», «ποιος έχασε;». Τελικά, ενώ όντως κάθε τέτοια συζήτηση  παρουσιάζεται ως μια ευκαιρία σχετικής πληροφόρησης  δεν αναπτύσσονται εκείνες οι συνθήκες  για ανάπτυξη διαλογικής  δημιουργικότητας.

 Δημιουργικότητα

Βασικότερο πρόβλημα της ζωής είναι η αβεβαιότητα και το μη προβλέψιμο. Οι άνθρωποι το βιώνουμε πολύ έντονα. Οι χαοτικές καταστάσεις ξεπερνούν τη δική μας πρόβλεψη, έλεγχο και χειρισμό. Και όμως από αυτά τα μη ελεγχόμενα πλήρως συστήματα αναφύεται κάτι καινούργιο. Είμαστε αναγκασμένοι να αγκαλιάσουμε και να ζήσουμε με τις αβεβαιότητες και αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργικότητα. Η λογική και γραμμική συλλογιστική έχουν πάντα τη θέση τους αλλά η δημιουργικότητα που αναδύεται από μια ασάφεια μάς δείχνει ότι η πραγματική ζωή χρειάζεται κάτι παραπάνω. Αυτό το γνωρίζουν ανέκαθεν οι δημιουργικοί καλλιτέχνες και οι ποιητές. Χρειάζεται μια αισθητική έννοια για το τι ταιριάζει; πού; τι είναι αρμονικό; ποιο θα αναπτυχθεί; και ποιο θα πεθάνει;

Οφείλουμε και μπορούμε να γίνουμε συνεργάτες με την αβεβαιότητα, είτε ως άτομα είτε ως σύνολα. Πολλοί πιστεύουν πως η δημιουργικότητα είναι ένα «δώρο», που το έχουν λίγοι. Τη θεωρούν  μια απόκλιση από το φυσιολογικό. Αυτό είναι ένας μύθος, όπως και το ότι η δημιουργικότητα ανήκει σε όσους ανήκουν στις καλές τέχνες που παράγουν κάτι καινούργιο. Η δημιουργικότητα βρίσκεται σε κάθε βήμα της ζωής μας γιατί έχει την έννοια της υπέρβασης των όσων γνωρίζουμε, της κατάκτησης και μιας ευρύτερης «αλήθειας» των πραγμάτων. Οι αγκυλωμένες βεβαιότητες σχετικά με τον κόσμο, οδηγεί το μυαλό μας σχεδόν πάντοτε  σε παραμορφώσεις και λανθασμένες αντιλήψεις της πραγματικότητας. Η αλήθεια δεν είναι στατική, δεν είναι μια άποψη αλλά είναι ένα πλέγμα σχέσεων που μας φέρνουν κοντά ή όχι με τα πράγματα και τους άλλους ανθρώπους. 

Οι καλλιτέχνες κατά τη φάση της δημιουργίας τους προσπαθούν να κρατήσουν μια αίσθηση ανοιχτής ροής της πραγματικότητας χρησιμοποιώντας ποιητικές μεταφορές και ασάφειες που παραπέμπουν σε αναζήτηση απαντήσεων, ηθικών διδαγμάτων και βεβαιοτήτων. Κανένα έργο δεν θεωρείται απόλυτα τελειωμένο. Κανένα έργο δεν αξιολογείται το ίδιο από διαφορετικούς επαγγελματικά ανθρώπους, γιατί ο καθένας το βλέπει από τη δική του οπτική γωνία. Και αυτό είναι ακριβώς το έργο τέχνης, η διαφορετικότητα.

Η μεγαλύτερη χρήση της ανθρώπινης δημιουργικής διανόησης δεν γίνεται στην τέχνη, αλλά στις καθημερινές αυθόρμητες πράξεις , με τις οποίες διατηρούμε την κοινωνία μας σε συνοχή. Η δημιουργικότητα πολλές φορές καταλήγει σε κάτι καινούργιο  και μοναδικό. Μια αίσθηση φρεσκάδας φαίνεται να είναι το μόνιμο χαρακτηριστικό της δημιουργικότητας, καθόσον μπαίνουμε στην πραγματική «τυρβώδη ροή» της ζωής, αντιλαμβανόμαστε ότι  στην ουσία όλα είναι πάντα νέα.

 Ανταγωνισμός- συναγωνισμός –ευγενής άμιλλα

Παρατηρούμε τρεις βαθμίδες «συν-εργασίας» των ατόμων που αποβλέπουν σε κάποιο όφελος, αλλά διαφέρουν ποιοτικά, ως προς το σκοπό και τη μέθοδο. Τον ανταγωνισμό με αποτελέσματα πιο εμφανή , αλλά καταστροφικό για τις ανθρώπινες σχέσεις και τον ίδιο τον άνθρωπο, λόγω αντιπαλότητας και μη τήρησης των ορίων ηθικής συμπεριφοράς. Γεμάτη η εποχή μας από τέτοια παραδείγματα ανταγωνισμού κυρίως στον οικονομικό κερδοσκοπικό τομέα. Το κέρδος αποτελεί κορυφαία επιδίωξη, τουλάχιστο, στις μέρες μας!

Ο συναγωνισμός, με αμβλυμμένη συναγωνιστική έννοια, βρίσκεται πιο κοντά στην ευγενή άμιλλα, που συνιστά εξιδανικευμένη έννοια για την οποία ο Αριστοτέλης είπε: «Ένθα γαρ άμιλλα ενταύθα και νίκη εστί». Η όλη συν-εξέλιξη οφείλεται κυρίως σε έναν υγιή συναγωνισμό και στην ευγενή άμιλλα. Οι άνθρωποι χωρίς αντιπαλότητες  έρχονται πιο κοντά, αμιλλώνται για την ατομική βελτίωση, που συμβάλλει και στο γενικό καλό.

Τα άριστα, όμως, επιτεύγματα αναδύονται από ένα πιο λεπτοφυές επίπεδο συνεργασίας, που υπερκαλύπτει και τον συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα. Από τον δημιουργικό  και γόνιμο διάλογο.

Ο διάλογος ως κρίσιμη φάση δημιουργικότητας

Στις ανθρώπινες σχέσεις ο διάλογος  δεν πρέπει να θεωρείται, ως μια απλή ανταλλαγή απόψεων, ούτε μια συζήτηση με την έννοια χτυπημάτων «πέρα δώθε», δίκην παιχνιδιού επιτραπέζιας αντισφαίρισης (πιγκ πονγκ). Ο ουσιαστικός διάλογος συνιστά δημιουργία κατάλληλων συνθηκών ανάδυσης νέων απόψεων, συγκλίσεων και λύσεων. Συνήθως, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι άνθρωποι προσέρχονται με «μη διαπραγματεύσιμες πεποιθήσεις»  (κόκκινες γραμμές) , που δύσκολα μπορεί  να κατανοηθούν ή να ερμηνευτούν ως έχουν. Εντούτοις σε ένα δημιουργικό διάλογο οι απόψεις αυτές μπορεί και πρέπει να κοινοποιηθούν, αλλά να παραμείνουν για λίγο στην άκρη μέχρι να βρεθεί ικανός τρόπος ικανοποίησης  κατά την διαδικασία της διαλογικής δημιουργικότητας.  Όσες περισσότερες και ποικιλότερες απόψεις ακούγονται τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει να αναδυθεί η πιο λυσιτελής απόφανση με την προϋπόθεση  να αναπτυχθεί και κλίμα συναίνεσης , κατανόησης για σύνθεση  και σύγκλιση απόψεων. Το ευτυχέστερο αποτέλεσμα εκδηλώνεται πολλές φορές ξαφνικά, όταν η κοινή ειλικρίνεια επικρατήσει και αναγνωρίσει την πιο αρμοστή λύση. Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες η  συν-ομιλία πλημμυρίζει από δημιουργικότητα. Τότε, λέμε, επικρατεί η «δημιουργική ασάφεια».

 Μια φάση κρισιμότητας που δεν πρέπει να ξεπεράσει τα όρια ευπρέπειας και ειλικρίνειας.  Όντως μια τέτοια πολύτιμη φάση αναπτύσσεται σε όλα τα είδη δημιουργίας σε κάθε τέχνη. Και ο  ουσιαστικός διάλογος είναι τέχνη όπως η στρατηγική και  η πολιτική. Πρόκειται για μια ουσιαστική και γόνιμη διαδικασία ανάλυσης, σύγκρισης, επιλογής και σύνθεσης, που καταλήγει σε υλοποιήσιμο αποτέλεσμα. Είναι «κρίση», δηλαδή λήψη απόφασης. Τα θέματα αναλύονται ελεύθερα, σε λεπτότερα στοιχεία που αντιπαρατίθενται και ανασυντίθενται σε νέες απόψεις και συνδυασμούς. Από την αρμονική αυτή σύνθεση αναδύονται νέες προσεγγίσεις  που οδηγούν σε λύσεις που σχεδόν καμία από τις μεμονωμένες απόψεις δεν ήταν δυνατόν να προβλέψει. Τότε, και μόνον τότε, το κάθε μέρος αναλαμβάνει με καλή διάθεση και ευπρέπεια την αληθή ευθύνη του έναντι της όλης διαδικασίας.

Συνήθως οι συνθήκες  δημιουργικού  διαλόγου αιφνιδιάζουν θετικά, γιατί αναδύονται απροσδόκητες ιδανικές   λύσεις. Οι συνομιλητές θεωρούν τον εαυτό τους νικητή [win win], γιατί έχουν συμβάλει στο αναδυόμενο  κοινό αποτέλεσμα. Δεν έχουμε, τότε, έναν  απλό συμβιβασμό. Ο συμβιβασμός συνήθως είναι χειρότερος από  την ήττα, ακόμη και ως έντιμος, γιατί όλοι αισθάνονται  ότι υπέκυψαν στην ανάγκη και συνήθως χωρίζονται σε νικητές και ηττημένους.

Απόλυτοι  κανόνες  γόνιμου και δημιουργικού διαλόγου δεν μπορούν να καθοριστούν παρά μόνον βασικές αρχές, καθόσον κάθε συζήτηση, ως ζωντανή εξέλιξη, θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στο αντικείμενο που εξετάζεται, αλλά και στις ποιότητες και δυνατότητες των συνομιλητών. Η ομάδα εργασίας για να αποδώσει το θετικότερο αποτέλεσμα οφείλει:

·         Να εργάζεται μέσα σε σχετικά ανοιχτό  και ελεύθερο ορίζοντα ενδιαφέροντος(πχ Πατρίδα) και όχι ως  μια κλειστή οστεοποιημένη ομάδα εναντίον άλλων ομάδων.

·         Τα μέλη πρέπει να αισθάνονται ελεύθερα στη διατύπωση απόψεων μέσα σε πνεύμα αλληλοκατανόησης , χωρίς εμμονές, εγγράμματα, δοξασίες  και  δογματικές  πεποιθήσεις.

·         Η ομάδα εργασίας στον χρόνο επεξεργασίας του συγκεκριμένου θέματος θα πρέπει να συνιστά οντότητα, ήτοι υποκείμενο- πρόσωπο, ώστε να μπορεί να φθάσει σε σημείο συνεξέτασης και επεξεργασίας ταυτόχρονα μεγάλου αριθμού  προτάσεων από τις οποίες θα είναι δυνατόν να αναδυθούν νέες λύσεις.

            Ο δημιουργικός διάλογος αναπτύσσει σχέσεις μεταξύ προσώπων

 Ο βασικός κρίκος συνοχής της Κοινωνίας είναι η σχέση  ισοτιμίας «πρόσωπο» με «πρόσωπο» που εξαρτάται από τρεις βασικούς παράγοντες αφομοίωσης των κοινών αξιών:

·         Η αυθεντικότητα (η ειλικρίνεια και η γνησιότητα). Οι προσωπικές «αλήθειες» συνήθως αποκλίνουν. Κανένας δεν κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Η  «αλήθεια» μας περνάει  μέσα από την «αλήθεια» του άλλου και αυτή η κοινή επιθυμία για την αλήθεια επιζητά  μετριοφροσύνη, υποχωρητικότητα και καλή διάθεση. Ο παραγλωσσικός κώδικας επικοινωνίας μας (έκφραση του προσώπου, η τύρβη, η στάση κλπ.) μεταδίδει ένα μεγάλο όγκο ατεκμηρίωτων  πληροφοριών  και  αλλοιώνει ενίοτε   την αλήθεια.

·          Η υπευθυνότητα. Το βασικό στοιχείο  της προσωπικότητας και της ηθικής  στάσεως έναντι ενός κοινού σκοπού αποτελεί εγγύηση επιτυχίας.

·          Η  καλή διάθεση ( ευγένεια),είναι στοιχείο γόνιμου κλίματος για ομαδική σχέση και αρμονία.

·         Η  πίστη στο κοινό αποτέλεσμα της συνεργασίας( αξία της ιερότητας).

Όταν οι  τέσσερις  παραπάνω προϋποθέσεις, που αντανακλούν αντίστοιχα στις θεμελιώδεις  αξίες (αλήθεια, αγαθό,  κάλλος και ιερότητα) συντρέξουν και συντεθούν αρμονικά, τότε η ανθρώπινη ψυχή συγκινείται, «ερωτεύεται», ούτως ειπείν, τον υπέρτερο σκοπό και καθίσταται ευεπίφορη. Φωτίζεται από την αληθινή ειλικρίνεια. Προσανατολίζεται στον αγαθό χαρακτήρα της υπευθυνότητας για επίτευξη  σκοπού. Ευφραίνεται από την ωραιότητα της καλής διάθεσης. Πληρούνται, τότε, οι βασικές προϋποθέσεις του σεβασμού της προσωπικότητας και της προσωπικής ελευθερίας των μελών, οπότε  ξανοίγεται ο ελεύθερος χώρος προσωπικής  ευθύνης και αφομοίωσης κοινών αξιών. Η ηθική συνείδηση, χώρος ριζώματος των αξιών μας, καθίσταται αξιογόνος και αναδύονται νέες αξίες υψηλής  λεπτότητας, όπως  η εμπιστοσύνη, η αλληλεγγύη, η φιλότητα και η αγάπη.

Συμπεράσματα

Σε σύνθετα προβλήματα από μια αρμονική σύνθεση μέσα στο πλαίσιο της «χρυσής σύνθεσης[τομής] και του άριστου μέτρου (μετριοπάθεια)  αναδύονται  οι βέλτιστες  λύσεις από τις οποίες επωφελούνται όλοι. Οι ισορροπίες, όμως, είναι  λεπτές και  αναφύεται το φαινόμενο της  «δύναμης της αδυναμίας. Δηλαδή, ο ασθενέστερος κρίκος έχει μεγαλύτερη επικινδυνότητα θραύσης, άρα οι παραπάνω όροι «δημιουργικής ασάφειας» ( ειλικρίνεια, καλή διάθεση, υπευθυνότητα και πίστη στο όλο) έχουν πολύ λεπτότερα όρια και υφίσταται άμεσος κίνδυνος να εμφιλοχωρήσει ο εκβιασμός.

            Στον sui generis, εξαιρετικό διάλογο, τον εσωτερικό  μας διάλογο, ο λόγος, τα συναισθήματα και η βούλησή μας για ηθική ενέργεια πρέπει να βρίσκονται σε έναν  γόνιμο και δημιουργικό διάλογο. 

            Όλες οι αξίες πρέπει να θεωρούνται  ταυτόχρονα μέσα στο πλαίσιο της χρυσής αναλογίας (τομής)  και του μέτρου. Είναι επικίνδυνο το να κυριαρχεί σε απόλυτο βαθμό μία αξία και καταστροφικό το να παραβλέπεται τελείως μια άλλη αξία. Στη φύση οι δυνάμεις ανταγωνισμού  εξισορροπούνται από τις δυνάμεις  συνοχής και συνεργασίας που συνιστούν τη ζωογόνο δύναμη της ζωής.

             Ο  δημιουργικός διάλογος φέρνει όλα τα όντα της φύσης σε αρμονική σύνθεση, ακόμη και τα αντίθετα, οπότε  αναδύονται νέες δυνάμεις που δεν μπορούν να δώσουν τα επιμέρους στοιχεία. Συνιστά αρετή και απαιτεί δια βίου άσκηση.

            Οι διαφορετικές απόψεις  δεν πρέπει να προκαλούν πόλωση και να υπερβαίνουν τα όρια συνοχής, ώστε να είναι δυνατή  η δημιουργική  αυτοοργάνωση της ομάδας.

            Ο ισχυρότερος δεσμός προσώπων επιτυγχάνεται με τον  δημιουργικό διάλογο.

            Όταν τρεις θεμελιώδεις αξίες (αλήθεια, ωραιότητα και αγαθότητα) , αντίστοιχα ως ειλικρίνεια , καλή διάθεση και υπευθυνότητα συντρέξουν και συντεθούν  αρμονικά δημιουργούν τις υγιείς ανθρώπινες  σχέσεις «πρόσωπο» με  «πρόσωπο». Η λυδία  λίθος για κάθε ανθρώπινης σχέσης, οιασδήποτε ιεραρχικής δομής. Οικογένεια,   κοινωνία και  Πατρίδα.

       Επίλογος

        Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΟΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ έχει συμπεριλάβει στους σκοπούς της , ως κύριο μέλημα την ανάπτυξη ενός διαρκούς,  γόνιμου και  δημιουργικού διαλόγου μεταξύ των μελών της και όχι μόνον, ώστε να διερευνηθούν ποικίλα, ζωτικά και πολύπλοκα θέματα τα οποία δεν επιδέχονται μια συγκεκριμένη και απόλυτη λύση, αλλά προσεγγίζονται μόνον, όταν αναλυθούν, συνεξεταστούν με τους περισσότερους δυνατούς συνδυασμούς και συντεθούν ανάλογα τη σπουδαιότητα με τη γνώμη των πολλών.

 Αυτό θα προγραμματίζεται να γίνεται με ομάδες εργασίας μέχρι και είκοσι ειδικών, διαφόρων ειδικοτήτων, αφού πρώτα έχουν ακουστεί οι γενικές κατευθυντήριες οδηγίες και απόψεις των μελών της Κιβωτού και επακολουθήσουν μια ή περισσότερες συνεδρίες, έως ότου βρεθεί ικανοποιητική σύγκλιση απόψεων και λύσεις ή δυνατόν ομόφωνα αποδεκτές.

Οι συνεδρίες θα διεξάγονται μέσα στο πνεύμα του δημιουργικού διαλόγου που περιγράφεται παραπάνω. Τα αποτελέσματα θα δημοσιεύονται ως αποφάνσεις της Κιβωτού.

 Αυτό εκτιμάται ότι συνιστά  ένα ελάχιστο ουσιαστικό έργο προσφοράς στην Πατρίδα μας ως ένα χρήσιμο συλλογικό, διαλογικό και αντικειμενικό αποτέλεσμα.

                                                                                          Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                                                                                     Σεπ 2016