Σκέψεις για την αξιοποίηση της Κωπαΐδας

Oι Δήμαρχοι Λιβαδειάς, Ορχομενό, Αλιάρτου αλλά και Θηβών, πριν λίγο καιρό ανακοίνωσαν την θέληση τους να ασχοληθούν με την Κωπαΐδα. Παραθέτω τα δικά τους λόγια: «Πήραμε την πρωτοβουλία να διεκδικήσουμε από το αρμόδιο Υπουργείο Γεωργίας αυτό που φαντάζει προφανές σε όλους τους κατοίκους της Βοιωτίας και σε όλους τους επιστήμονες που έχουν ασχοληθεί με την άρδευση της Κωπαΐδας. Ένα νέο ξεκίνημα που θα σηματοδοτηθεί από την κατάργηση του υφιστάμενου  Οργανισμού Κωπαΐδας και την δημιουργία ενός νέου, σύγχρονου ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΩΠΑΙΔΟΣ».

Πίσω από την πολιτική ανακοίνωση αυτή, είναι προφανές ότι υπάρχουν σκέψεις και δεδομένα που οδήγησαν τους Δημάρχους σε αυτό το διάβημα. Μάλιστα υπήρξε και κάποια συνάντηση στον Ορχομενό αλλά δεν ξέρω λεπτομέρειες. Εκείνο που ξέρω είναι μια «Μελέτη Σκοπιμότητας  Σύστασης Φορέα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων & Ανάπτυξης Αρδευτικών Έργων νομού Βοιωτίας» που είχε γίνει ήδη από το 1994 από την Τοπική Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων Βοιωτίας.

Η σχέση μου με την Κωπαΐδα ξεκινάει από τα παιδικά μου χρόνια όταν οι γονείς μου καλλιεργούσαν κάποιο κομμάτι γης το οποίο κληρονόμησα και τώρα έχω νοικιάσει. Οπότε και ως ιδιοκτήτης γης –πληρώνω ετησίως την συμμετοχή μου στον Οργανισμό Κωπαΐδας- παίρνω κι εγώ την πρωτοβουλία να καταθέσω κάποιες ιδέες για το θέμα αυτό. Η επαγγελματική μου δραστηριότητα (Χημικός Μηχανικός με ειδίκευση και μακρόχρονη εμπειρία στην Διεύθυνση Έργων (project management) ίσως φανεί χρήσιμη σε όσους θα ασχοληθούν με το θέμα αυτό. Οι απόψεις μου δεν διεκδικούν το αλάθητο αλλά επιζητούν να προκαλέσουν συζήτηση και γόνιμο αντίλογο.

Καθώς η προεκλογική περίοδος συνεχίζεται, είναι μάλλον συμβολική η δημοσίευση των απόψεων μου τώρα, για το τι πρέπει να γίνει για την αξιοποίηση της Κωπαΐδας. Υπάρχει βέβαια ο κίνδυνος μέσα στις φωνές να χαθεί ο προβληματισμός μου, αλλά ίσως όμως πάλι, δεν πάει χαμένη μια τέτοια κίνηση. Θέλω να ενώσω τη φωνή μου με εκείνους τους λίγους που ακόμα και τώρα, προεκλογικά, ισχυρίζονται ότι η ανάπτυξη δεν είναι κάτι εύκολο και δεδομένο. Η ανάπτυξη είναι ένα σοβαρό πολιτικό θέμα και συνεπώς ως τέτοιο θα έπρεπε να βρίσκεται στο επίκεντρο του προεκλογικού προβληματισμού.  

Από πολλές απόψεις η αξιοποίηση της Κωπαΐδας είναι πρόκληση. Η γειτνίασή της με το Λεκανοπέδιο Αττικής όπου υπάρχουν περίπου πέντε εκατομμύρια (5.000.000) κάτοικοι με τις ανάλογες ανάγκες σε τρόφιμα, είναι αρκετή για να ερεθίσει το ενδιαφέρον μας. Είναι επίσης προφανές ότι στο θέμα αυτό υπάρχει μια ενδιαφέρουσα πολυπλοκότητα και δεν είναι μόνο το θέμα της διαχείρισης των υδάτων. Πολύ σωστά λοιπόν η πρωτοβουλία των Δημάρχων, παρόλο που στην αρχή αναφέρεται στην διαχείριση του υδατικού δυναμικού, στο τέλος προτείνει μια σειρά από λειτουργίες που πρέπει να υλοποιεί ο όποιος οργανισμός δημιουργηθεί.

Ο τρόπος που μπορεί να αξιοποιηθεί η πεδιάδα της Κωπαΐδας είναι πολιτικό ζήτημα και το ότι οι Δήμαρχοι εγείρουν το θέμα αυτό είναι μεν προς τιμή τους αλλά, ας μου επιτρέψουν το σχόλιο, είναι υποχρέωση τους δε. Είναι καιρός ο πολιτικός προβληματισμός να ξεφύγει από τις αγκάλες της γενικόλογης αναφοράς και της δημιουργίας «εχθρών» εντός κι εκτός της χώρας και να αναπτυχθεί στη βάση πολύ συγκεκριμένων προβλημάτων και δυσκολιών που έχουν οι πολίτες και για τα οποία πρέπει οι ίδιοι οι πολίτες να αποφασίσουν τις λύσεις που χρειάζονται. Νομίζω ότι αν κάτι αποκάλυψε η τρέχουσα πολιτική και κοινωνικοοικονομική κρίση είναι η αποτυχία ενός πολιτικού συστήματος που σκέφτεται ερήμην των πολιτών για το . . . «καλό» τους. Ενώ εκείνοι, ως ψηφοφόροι και κομματικοί οπαδοί, περιορίζονται στο να «σταυρώνουν» τον εκλεκτό τους κάθε εκλογική περίοδο και να πληρώνουν, ως φορολογούμενοι πολίτες μετά, τις επιβλαβείς επιλογές των πολιτικών αντιπροσώπων τους.

Η αξιοποίηση της Κωπαΐδας είναι μεγάλο έργο κι αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη της ολοκληρωμένης κατανόησης της διαμορφωμένης κατάστασης και κυρίως εκείνων των αντιλήψεων που σήμερα φαντάζουν εδραιωμένες και μόνιμες αν και όλοι τις θεωρούν ξεπερασμένες ή και βλαβερές.

Δηλαδή, για παράδειγμα, το ότι πολλοί καλλιεργητές δεν πληρώνουν την συμμετοχή τους στον Οργανισμό Κωπαΐδας μπορεί να οφείλεται σε (α) πραγματική ανικανότητα πληρωμής λόγω ανέχειας (β) αξιοποίηση της ανεπάρκειας του Οργανισμού να μαζέψει τις οφειλές (γ) πλήρη διάρρηξη των σχέσεων εμπιστοσύνης που εκφράζεται με δηλώσεις όπως «αφού ο Οργανισμός δεν κάνει αυτά που πρέπει –συντήρηση καναλιών, έργα συντήρησης δρόμων- γιατί να πληρώσω αυτά που μου ζητάει» (δ) πλήρης απαξίωση του χωραφιού και της παραγωγικής του δυνατότητας και (ε) οποιοσδήποτε άλλος λόγος.

Όποιος κι αν είναι ο λόγος, η σημερινή κατάσταση έχει διαμορφώσει στερεότυπα τα οποία δεν είναι δυνατόν να ξεπεραστούν εάν οι ίδιοι οι καλλιεργητές δεν εμπιστευτούν το εγχείρημα και δεν τροποποιήσουν αναλόγως την συμπεριφορά τους.

Καμία λύση για την Κωπαΐδα δεν θα είναι βιώσιμη, εάν οι ίδιοι οι αγρότες και οι κάτοικοι των οικισμών που εργάζονται στην πεδιάδα δεν ασχοληθούν με την λύση στο πρόβλημα «Ανάπτυξη στην Κωπαΐδα» με την ίδια φροντίδα που καλλιεργούν τα χωράφια τους. Αυτό μπορεί να ακούγεται ανέφικτο ή να φαίνεται δύσκολο. Σας διαβεβαιώνω όμως ότι μόνο όταν οι καλλιεργητές κατανοήσουν ότι το ουσιαστικό συμφέρον για αυτούς και τα παιδιά τους, μπορεί να υλοποιηθεί μόνο με ένα μοντέλο διοίκησης της Κωπαΐδας που αυτοί θα ελέγχουν και θα είναι υπεύθυνοι για την οικονομική του απόδοση και όχι κάποιοι «ειδικοί» ή κάποιοι «επίσημοι». Μόνο σε ένα τέτοιο πλαίσιο οι όποιες διεκδικήσεις τους από την κεντρική πολιτική εξουσία θα μπορούν να έχουν αποτέλεσμα.

Από αυτή την άποψη η ευθύνη των Δημάρχων είναι μεγάλη. Όμως η επιτυχία της προσπάθειας τους είναι ικανό κίνητρο για την συνέχιση της προσπάθειας τους. Σε μια τέτοια προσπάθεια θα ήθελα να είναι αρωγός.

Η εμπειρία από μεγάλα έργα, με πολλούς εμπλεκόμενους και με μεγάλα αλλά και αντιτιθέμενα συμφέροντα, επιβεβαιώνει την ανάγκη να καταλάβουμε όλοι μας το πώς φτάσαμε ως εδώ, εάν αυτό  που θέλουμε να δημιουργήσουμε επιθυμούμε να λειτουργήσει με επιτυχία για πολλά χρόνια. Στην χώρα μας πολύ εύκολα καταλήγουμε σε συμπεράσματα τα οποία, βοηθούσης της πολιτικολογίας, συνήθως είναι άσχετα με το πραγματικό πρόβλημα που πρέπει να λυθεί. Αντί να συλλέξουμε κι επεξεργαστούμε δεδομένα, μας είναι πιο εύκολο να βγάλουμε πολιτικές καταδικαστικές αποφάσεις. Κάτι τέτοιο πρέπει να αποφύγουμε στην περίπτωση της Κωπαΐδας όσο κι αν ο πειρασμός είναι μεγάλος. Πρέπει να καταλάβουμε όλοι μας το πώς οδηγήθηκε στην αδρανοποίηση και στην «αποστέωση» ο Οργανισμός Κωπαΐδας και πως αφέθηκε ο κάμπος στο μαρασμό.

Η βασική πηγή της αποτυχίας σε ένα μεγάλο έργο  είναι η υποτίμηση των δυσκολιών, τα βιαστικά συμπεράσματα, ο περιορισμός της μελέτης στις αυτονόητες διαπιστώσεις και η προκατάληψη. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι υπάρχουν οργανικές ακαμψίες στον σημερινό Οργανισμό Κωπαΐδας που οδηγούν σε κατασπατάληση πόρων και φαινόμενα διαφθοράς κι όχι απλώς λαίμαργες προσωπικές επιδιώξεις ή ενδογενής ραθυμία των στελεχών του. Όλα αυτά πρέπει να εντοπιστούν, να αναλυθούν και να κατανοηθούν για να σχεδιαστούν οι κατάλληλες διαδικασίες ελέγχου για την αποφυγή τους.

Χωρίς να εισέλθω σε κουραστικές λεπτομέρειες προτείνω τα ακόλουθα βήματα για την συνέχεια:

1.      Να συσταθεί μια ομάδα εργασίας σε εθελοντική βάση (χωρίς αμοιβή δηλαδή) από ανθρώπους που έχουν σχέση ή γνώσεις για το θέμα αυτό. Στην ομάδα αυτή δηλώνω την διάθεσή μου να συμμετέχω.

2.      Η ομάδα αυτή δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από επτά (7) άτομα για να μπορεί να είναι ευέλικτη και παραγωγική.

3.      Μέλη της ομάδας θα πρέπει να είναι νέα σχετικά άτομα με ολοκληρωμένες τις βασικές σπουδές τους (τουλάχιστον απόφοιτοι λυκείου), που γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα στην περιοχή και έχουν την διάθεση και τον χρόνο να συμβάλλουν. Νομίζω ότι τα τοπικά μέσα δικτύωσης μπορούν να συμβάλλουν στην συλλογή των ενδιαφερόντων.  

4.      Η ομάδα θα μπορεί (και πρέπει) να συνεργαστεί με όποιον τα μέλη της κρίνουν ότι μπορεί να συμβάλλει στον προβληματισμό τους. Αρωγοί στην προσπάθεια αυτή σίγουρα θα είναι τα ακαδημαϊκά ιδρύματα της χώρας και ήδη υπάρχει σχετική διαβεβαίωση για αυτό.

5.      Σκοπός της ομάδας αυτής θα είναι:

5.1.   Να αξιολογήσει την κατάσταση του σημερινού Οργανισμού Κωπαΐδας (οργανωτικά και οικονομικά). Θα πρέπει να απαντήσει και να τεκμηριώσει το γιατί ο συγκεκριμένος οργανισμός δεν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί και  δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις οι οποίες θα περιγραφούν.  Να συλλέξει και να αξιολογήσει την εμπειρία του Οργανισμού και να απαντήσει το ερώτημα γιατί δεν έγιναν τα πράγματα έτσι όπως όφειλαν να γίνουν όπως παρατηρούν οι Δήμαρχοι στην ανακοίνωσή τους.

5.2.   Να μελετήσει τον σημερινό τρόπο λειτουργίας των αγροτών στην Κωπαΐδα και να καταγράψει τις εμπειρίες, τις παρατηρήσεις και τις προτάσεις τους αλλά και τα ενδιαφέροντα τους. Να γίνει εκτίμηση του παραγωγικού δυναμικού και της οικονομικής απόδοσης ανά είδος παραγωγής.

5.3.   Να εντοπίσει και καταγράψει τις επιχειρηματικές δράσεις που αναπτύσσονται εντός και πέριξ της Κωπαΐδας.

5.4.   Να σημειώσει τα βασικά δίκτυα που υπάρχουν (επιχειρηματικά, συγκοινωνιακά, πολιτισμικά)

5.5.   Να διαμορφώσει τις προτάσεις και τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν με πιο αναλυτική μελέτη

6.      Η ομάδα πρέπει να ολοκληρώσει την εργασία της εντός τεσσάρων (4) μηνών και να παραδώσει την εργασία της στους Δημάρχους και τους φορείς της περιοχής

Η Κωπαΐδα μπορεί και πρέπει να αποτελέσει έναν παράγοντα ανάπτυξης για την περιοχή μας και την χώρα κι αυτό επιβάλλει να ασχοληθούμε με το θέμα σοβαρά και μεθοδικά χωρίς βιαστικές αποφάσεις που μπορεί να ακούγονται εντυπωσιακές σήμερα αλλά θα οδηγούν σε κάτι λειψό που θα μοιάζει σαν θλιβερό χθες όσο περνάει ο καιρός.

Θεσπιές, 31 Μαΐου 2012

Γιώργος Λάντζας

george.lantzas@gmail.com