Η πολιτική Τέχνη

από τον Πολιτικό Μηχανικό Θεόδωρο Κ. Παπαϊωάννου

Στο ερώτημα τι είδους τέχνη είναι η πολιτική έχουν δοθεί πολλές και διαφορετικές απαντήσεις. Ο θεμελιωτής του νεώτερου γερμανικού κράτους και ένας από τους διασημότερους πολιτικούς άνδρες του 19ου αιώνα ο Φον Βίσμαρκ (1815-1893) , έλεγε ότι η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού, εννοώντας ότι εκείνο που την χαρακτηρίζει πάνω απ΄ όλα είναι ο ρεαλισμός και η αποτελεσματικότητα. Να θέτει δηλαδή στόχους εφικτούς και να τους επιτυγχάνει.
Το νόημα της φράσης αυτής μπορεί, όμως, εύκολα να παρεξηγηθεί και να οδηγήσει σε μια α­ντίληψη της πολιτικής ως απλής διαχεί­ρισης. Παραγνωρίζεται τότε ότι η πολι­τική δεν είναι μόνο ή κυρίως η τέχνη του εφικτού, αλλά και η τέχνη του επιθυμη­τού: να καθιστά, δηλαδή, τα επιθυμητά εφικτά. Να κάνει πράξη στον ιστορικό χωροχρόνο εκείνα που επιθυμεί και έχει ανάγκη η ανθρώπινη κοινότητα.
Αναδεικνύοντας αυτό ακριβώς το νόημα της πολιτικής τέ­χνης, ο τέως πρόεδρος της Τσεχίας και γνωστός συγγραφέας, ο Βάστλαβ Χάβελ, τόνιζε πριν α­πό λίγα χρόνια: «Ας διδάξουμε τόσο τους ε­αυτούς μας όσο και τους άλ­λους ότι η πολιτική δεν πρέπει να είναι η τέχνη του εφικτού, ι­δίως αν αυτό σημαίνει την τέ­χνη του καιροσκοπισμού, των υπολογισμών, της ίντριγκας, των μυστικών συμφωνιών και των ελιγ­μών· αλλά ότι είναι η πολιτική επίσης η τέχνη του αδυνάτου, δηλαδή η τέχνη του να κάνουμε τόσο τους εαυτούς μας όσο και τον κόσμο καλύτερο».
Στο ίδιο πνεύμα, μια κορυφαία μορ­φή της σύγχρονης εποχής, ο Καρλ Μαρξ, έγραφε στην 11η θέση του για τον Feurbach: «Πολλοί φιλόσοφοι έχουν απλά ερμηνεύσει τον κόσμο, με διάφορους τρόπους αλλά το ζήτημα είναι να τον αλλάξεις»
Με αυτή την περίφημη φράση, που έχει τεθεί και ως επίγραμμα στο ταφικό του μνημείο στο κοιμητήριο του Highgate στο βόρειο Λονδίνο, ο Μαρξ δεν αναφερόταν μόνο στη φιλοσοφία και την επιστήμη, αλλά και στην πολιτική. Έθετε, μάλιστα, ως στόχο αμφοτέρων ό­χι μόνο να ερμηνεύουν και να διαχειρί­ζονται τα πράγμα­τα, αλλά και να τα αλλάζουν και να τα βελτιώνουν.
Αυτό είναι κάτι που φέρνει κοντά τη φιλοσοφία ή την επιστήμη με την πολιτική, τη γνώση με την πράξη. Γιατί όταν η πολι­τική απομακρύνε­ται από το πνεύμα, τη λογική και την ηθική, γίνεται μια πράξη κυνική, ένα ά­νευ όρων και ορίων κυνήγι του θησαυ­ρού της εξουσίας. Ένα κυνήγι στο οποίο κυριαρχεί η τυφλή βία, η γυμνή δύναμη, το ιδιοτελές συμφέρον και τελικά ο πα­ραλογισμός. Έτσι, όμως, ο κόσμος δεν θα αλλάξει προς το καλύτερο, η πολιτεία δεν θα δει του ήλιου το φως και των κακών δεν θα υπάρξει παύλα, επεσήμανε με τρόπο ξεκάθαρο στο Ε' κεφάλαιο της Πολιτείας του ο Πλάτωνας. Η μόνη ελπίδα είναι, υποστήριζε, αν συμπέσει «δύναμίς τε πολιτική και φιλο­σοφία», πράγμα που μπορεί να συμβεί εί­τε εάν «οι φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν εν ταις πόλεσιν ή οι βασιλείς τε νυν λεγόμε­νοι και δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνη­σίως τε και ικανώς». Το περιεχόμενο της κατηγορικής προσταγής του Πλάτωνα ήταν ο συγκερασμός της γνώσης και της ηθικής με τη δύναμη και τη δράση, όχι η απομόνωση κι ο αποκλεισμός τους, που οδηγούν στην άγνοια και την παραφρο­σύνη των κυβερνητών.
Εκείνων που δεν τάσσουν άλλο σκοπό και δεν θυσιάζουν κανένα μέσο για την παραμονή τους στην εξουσία.
Η πολιτική τους τέχνη γίνεται τότε μια τέχνη πανούργα, μια «μα­κιαβελική» τεχνική διατήρη­σης της εξουσίας με κάθε μέσο και κάθε κόστος.
Όμως, τέτοιου είδους κυ­βερνητών τα έργα «πληρώνο­ντας η Χτίσις θα φρίξει», μας έ­χει προειδοποιήσει έγκαιρα στο Προφητικόν του Άξιον Ε­στί ο Οδυσσέας Ελύτης.
Αντί για την απελευθέρωση του ανθρώπου και την κοινωνι­κή ευημερία, «ταραχή θα πέσει στον Άδη και το σανίδωμα θα υποχωρήσει από την πίεση τη μεγάλη του ήλιου».
Κοντολογίς, δεν είναι λίγα ούτε μι­κρά εκείνα που διακυβεύονται από την πολιτική τέχνη ή μάλλον την κακοτε­χνία.