«Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΩΣ ΚΡΙΣΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ»

Του Αρχιμ. Αλέξιου Σαμαρτζή*

Έχει καθιερωθεί η 5^η Ιουνίου ως παγκόσμια ημέρα του περιβάλλοντος. Αντίστοιχα η Εκκλησία μας, με πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, έχει ανακηρύξει την 1^η Σεπτεμβρίου ως ημέρα του περιβάλλοντος. Αλλά άς προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το θέμα αυτό από μία διαφορετική σκοπιά.

Ο άνθρωπος βρίσκεται σε άμεση συνύπαρξη και σχέση με το περιβάλλον του αλλά και με την κτίση γενικότερα. Η συνύπαρξη και η ποιότητα της σχέσεως αυτής σημαδεύει και την ποιότητα της ζωής του. Η Αγία Γραφή, οι Πατέρες, καθώς και ολόκληρη η λατρευτική παράδοση και ζωή της Εκκλησίας, αναφέρονται συχνά στη σχέση του ανθρώπου με την κτίση, υπογραμμίζοντας την αναγκαιότητα αρμονίας στη σχέση αυτή.

Κατά την πατερική παράδοση η συνύπαρξη ανθρώπου και κτίσεως τοποθετείται σε επίπεδο φιλικής σχέσεως και όχι διαστάσεως ή καταδυναστεύσεως του ενός από το άλλο.

Η κτίση με οποιαδήποτε μορφή κοινωνεί με τον Θεό. Κάθε κτίσμα προϋποθέτει την αγάπη του Θεού και βρίσκεται στο Νού του Θεού. Όταν καταργείται η επικοινωνία των ανθρώπων με το Θεό, διαταράσσονται οι μεταξύ τους σχέσεις και ακολουθεί η παράχρηση της κτίσεως και ο βιασμός του φυσικού περιβάλλοντος.

Το τελευταίο όμως είναι μία πραγματικότητα που συνεχίζεται με γεωμετρική πρόοδο και έτσι φθάσαμε στο σημείο να ομιλούμε για οικολογική κρίση και όχι απλά για οικολογικό πρόβλημα. Αυτή η κρίση αφορά όλα τα ανθρώπινα όντα και συνδέεται άμεσα με την ίδια τη ζωή του ανθρώπου, αλλά και όλης της δημιουργίας.

Στην κατανόηση αυτού του προβλήματος θα μας βοηθήσει η αναφορά σε κάποιες μορφές παραχρήσεως του κόσμου.

Αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του σημερινού ανθρώπου η προσπάθεια να εξασφαλίσει την κυριαρχία του σε όσο μεγαλύτερο χώρο της κτίσεως του είναι εφικτό, ερμηνεύοντας όμως και υποτάσσοντας τον κόσμο με την ατομική διανοητική του ικανότητα. Η σωστή στάση απέναντι στον κόσμο ή η παράχρησή του δεν είναι για την ορθόδοξη θεολογία λεπτομέρεια, αλλά η λυδία λίθος που εξετάζει ολόκληρο το ήθος του ανθρώπου. Η μόλυνση των ποταμών, των θαλασσών και της ατμόσφαιρας, η καταστροφή των δένδρων και η μετατροπή δασών σε σεληνιακά τοπία, η συσσώρευση ραδιενεργών καταλοίπων σε ζωντανά όντα, η υπερφόρτωση της ατμόσφαιρας του πλανήτη μας με διοξείδιο του άνθρακα και όλα τα φαινόμενα που μαρτυρούν παράχρηση και βιασμό της φύσεως από τον άνθρωπο, πέρα από την αδυναμία της επιστήμης να διατηρήσει την ισορροπία στον κόσμο, φανερώνουν πρωτίστως και βαθύτατη πνευματική κρίση.

Επιπλέον η εσωτερική ανασφάλεια, που επικρατεί στον άνθρωπο μετά την πτώση, τον κάνει να βλέπει με καχυποψία και φόβο το φυσικό περιβάλλον και να διακρίνει σε αυτό εχθρότητα. Το δημιουργικό έργο του ανθρώπου στην προκειμένη περίπτωση μεταβάλλεται σε καταστροφή της φύσεως με πρώτο θύμα τον ίδιο τον εαυτό του. Πρόκειται για μία κατάσταση αυτοκαταστροφής, που παράδοξα συμπορεύεται με τη θεοποίηση της κτίσεως και την ειδωλοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος.

Ακόμη η ατομοκεντρική επιβολή πάνω στον κόσμο και η καταναλωτική διάθεση όπως τις εξυπηρετούν και τις εξασφαλίζουν σήμερα από τη μία πλευρά η τεχνολογία και από την άλλη μία λαθεμένη αντίληψη περί οικονομίας, αποτελούν την έμπρακτη εφαρμογή μιας κοσμολογίας, που δέχεται τη φύση σαν απρόσωπο και ουδέτερο δεδομένο, υπηρετικό των επιθυμιών και των ατέλειωτων «αναγκών» του ανθρώπου.

Κύρια αιτία που προκαλεί αυτή τη στάση απέναντι στον κόσμο και τα υλικά αγαθά είναι ότι ο άνθρωπος παραθεωρεί τη μεγάλη αλήθεια ότι η κτίση δόθηκε από το Θεό με ίδια δικαιώματα για κοινή χρήση από όλους τους ανθρώπους.

Η οικολογική κρίση είναι έκφραση και γενίκευση του κοινωνικού προβλήματος. Είναι ένα δευτερογενές φαινόμενο, που οφείλεται σε μία άλλη κρίση, την ανθρωπολογική. Γι̉ αυτήν  την κρίση ευθυνόμαστε όλοι οι άνθρωποι και ο καθένας χωριστά. Είναι η κρίση αυτή κυρίως πνευματική, ηθική και λιγότερο επιστημονική. Γι̉ αυτό και οι Πατέρες της Εκκλησίας, θεωρώντας τη φύση ως κτίση και έργο του Θεού, προβάλλουν ως μοναδική, αληθινή και σωτήρια σχέση του ανθρώπου με τη φύση, εκείνη που περνάει από τη σχέση και την κοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό.

Η αποστασία του ανθρώπου από τον Θεό έχει ως αποτέλεσμα την μη αρμονική σχέση αυτού με το περιβάλλον και την κτίση γενικότερα. Σε αυτήν την κατάσταση αντικατοπτρίζεται και η εσωτερική διάσπαση του ανθρώπου. Ως γνώμονα της σωστής τοποθέτησής του έναντι του κόσμου πρέπει ο άνθρωπος να έχει την αγάπη, η οποία είναι η πεμπτουσία της χριστιανικής πίστεως και η οποία μειώνει τον εγωκεντρισμό και τη βουλιμία του, έτσι ώστε εκείνος να τοποθετείται σωστά απέναντι στον κόσμο.

Η απάντηση της Εκκλησίας στην οικολογική πρόκληση είναι η φανέρωση της αντιλήψεώς της για τον άνθρωπο ως ιερέα της δημιουργίας, που προσφέροντας τον κόσμο στον Θεό τον μεταμορφώνει και τον ανακαινίζει.

Επομένως όταν ο άνθρωπος τοποθετείται σωστά απέναντι στον Θεό και τον συνάνθρωπό του, τότε μόνον τοποθετείται ορθά και απέναντι στην κτίση.

*Ο π. Αλέξιος Σαμαρτζής είναι γεωπόνος και θεολόγος με master στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στο τμήμα ΔΕΣ και διακονεί στον Ιερό Προσκυνηματικό Ναό του Αγίου Ρηγίνου Λεβαδείας.